Rumiyyənin ad gününü bilirdi. Şövqünün divardan asdığı iri təqvimdə üç gün qırmızı flamasterlə dairələnmişdi - özünün, Bilqeyisin və Rumiyyənin ad günləri. Rumiyyənin institutdakı dərs cədvəlini də bilirdi. Həmin gün saat 11-də gedəcəkdi dərsə. Fuad bazara gedib çox iri bir dəstə bağlatdırdı – qırmızı qladioluslar. İndi də bunu yadına salanda qulağının dibinəcən qızarır - pulu Asyadan almışdı; əlbəttə, başqa bir bəhanəylə. Onun yarısında Şövqügilin evlərinin yanındakı avtomatdan zəng elədi, telefona Rumiyyə özü çıxdı.
    -Rumiyyə xanım, sizi ürəkdən təbrik edirəm!
    -Sağ olun, kimdir ki?
    -Fuaddır.
    -Aa, Fuad...
    Fuad:
    -Çox xahiş edirəm iki dəqiqədən sonra qapını açıb liftin qabağına gələsiz.
    -Liftin qabağına? - Rumiyyə təəccübləndi. - Niyə?
    -Çox rica edirəm, - deyə Fuad təkrar etdi. – İki dəqiqədən sonra.
    Dəstəyi asdı binaya girdi. Diqqətlə dinləməyə başladı. Üçüncü mərtəbədə açılan qapı səsini eşidəndə gül karzinkasını liftin içinə qoydu, özü çıxdı və çöldən əlini uzadıb üçüncü mərtəbənin düyməsini basdı. Liftin qapısı bağlandı, lift yuxarı hərəkətə başladı. Fuad bilirdi ki, lift üçüncü mərtəbəyə çatacaq, qapısı açılacaq və Rumiyyə boş adamsız liftin içində ona təqdim olunan qladioluslar dəstəsini görəcəkdi. Əlbəttə, Fuad qalxıb gülləri özü də təqdim edə bilərdi, amma bu gün nə isə qeyri-adi bir hərəkət eləmək istəyirdi və bu qeyri-adi hərəkəti ilə Rumiyyənin yaddaşında iz salmalıydı.
    Yuxarıdan səs gəldi:
    -Fuad, Fuad!.. - Rumiyyə onu çağırırdı.
    Fuad hay vermədi, binadan çıxıb yola düzəldi. İnstitutda bütün günü qulağı səsdə idi. Doğrudan da Şövqü Fuadı tapdırdı, sifariş göndərdi ki, axşam mütləq onlara gəlsin. Necə uğursuz bir axşam idi o axşam... Fuad özünü necə da alçaldılmış, əzilmiş hiss edirdi. Yenə də Asyadan pul aldı, gümüş qaşıqlar gətirmişdi Rumiyyəyə hədiyyə. Rumiyyə xoş təbəssümlə gülümsünüb: "Bu nə xəcalətdir", - demişdi, gözlərində isə ancaq soyuq bir biganəlik vardı. - "Hədiyyənizi səhər liftlə göndərdiniz də". - Bu Fuadın qeyri-adi hərəkətinə verilən birinci və sonuncu qiymət oldu. Fuad elə zənn etmişdi ki, Rumiyyə bütün axşamı bu qəribə hərəkətdən söz salacaq, qonaqlarına da bu barədə danışacaq. Amma Rumiyyə bir daha bu söhbətə qayıtmadı, guya heç belə bir iş olmamışdı. Onun fikri, diqqəti, marağı Ovçuda idi, butün başqa qonaqlarda idi, hamıda idi, bircə Fuaddan başqa. Yığışanlar cavanlar idi - deyib-gülürdülər, rəqs edirdilər. Hamısı. Bircə Fuaddan başqa. Fuad sıxılırdı, dinib-danışmırdı və buna görə daha da sıxılırdı. Ona elə gəlirdi ki, hamının baxışlarından - "bu çuşka hardan gəlib çıxıb bura" ifadəsini oxuyur. Bəlkə onun dinibdanışmamasının səbəbini rus dilini bilməməsində görürdülər, halbuki Fuad rus dilini də bütün burda danışıb-gülənlərdən pis bilmirdi. Ürəyində Allaha yalvarırdı ki, ona müraciət etməsinlər, o da cavab verməli olmasın, birdən dili dolaşar, səhv danışar, biabırçılıq... Amma ona müraciət edən, ona məhəl qoyan yox idi. Bir dəfə Fuad cəsarətini toplayıb özü söhbətə qarışmaq istədi, amma sözünü elə yavaş səslə dedi ki, heç kəs eşitmədi, bircə Ovçu: - Nə? - deyə soruşdu, amma Fuadın təkrarını gözləmədən durub rəqs eləməyə başladı. Bundan belə Fuad söhbətə girişmək təşəbbüsündə bulunmadı. Tərs kimi rəqs etməyi də bacarmırdı, hamı durub rəqs edəndə masanın başında tək-tənha qalıb daha da sıxılırdı, bircə siqaret idi dadına çatan - siqareti siqaretə calayırdı. (0 axşamdan sonra institutlarında rəqs dərnəyinə yazıldı, səliqəylə düz üç ay məşğələlərə getdi, babat oynamaq öyrəndi). Fuada elə gəlirdi ki, rəqs etməməsi, danışmaması, sıxılması hamının diqqətini çəkir, onun burada yersizliyini hamının nəzərinə çatdırır. Hətta bütün başqa oğlanların geyimindən o qədər də fərqlənməyən kostyumu, köynəyi, ala-bəzək qalstuku da onun özünə indi son dərəçə yöndəmsiz, zövqsüz görünürdü. Fuada elə gəlirdi ki heç kəs ona fikir verməsə də, hamı arabir oğrun-oğrun nəzər salıb xısın-xısın gülür, işarələrlə, göz-qaş eyhamlarıyla onu lağa qoyur. Belə deyildi, şübhəsiz, - onun burda olmasının fərqinə varan, ona diqqət yetirən yox idi; sadəcə, heç kəsin vecinə deyildi o, çünki burada hamı birbirini çoxdan tanıyırdı və hamı bir-biriylə məşğul idi...
    Rəqslərə ara verib masaya yanaşdılar, hamının sağlığına birbir tost dedilər. İlahi, Fuad necə istəyirdi ki, onu da yada salsınlar, onun da sağlığına tost desinlər və heç olmasa onun haqqında xoş sözlər danışılan müddətdə hamının diqqəti ona cəlb olsun... Sonralar çox-çox məclislərdə Fuadın şərəfinə çoxçox təmtəraqlı badələr qaldırıldı, ancaq bütün bu nitqlərin cana yayılan şirinliyi o gecəki intizarın - öz sağlığına tost eşitmək intizarının - hafizədə həmişəlik qalmış təlx təmini dəyişdirə bilmədi. Yəqin ki, Şövqü burda olsaydı, mütləq Fuadı yada salardı, sağlığına bir-iki kəlmə xoş söz deyərdi, amma Şövqü də, Bilqeyis xanım da o biri otaqlarda idilər, bura gəlmirdilər, burda ancaq cavanlar idi, onların da ki, nə Fuad borclarına idi, nə də onun qəlb iztirabları...
    Rumiyyə hamıyla rəqs edirdi, amma ən çox Ovçuyla oynayırdı... Ovçu məzəli əhalatlar danışır, hamını güldürürdü, diqqət mərkəzində idi bütün axşam... Fuad durub gedə bilərdi, üzr istəyib, "bağışlayın, getməliyəm, səhər tezdən duracam"- deyə bilərdi və heç kəs də rəncidə olmazdı, heç duymazlardı da onun getdiyini. Amma Fuad getmirdi, əzilsə də, sıxılsa da, mıxlanıb qalmışdı yerində, tərpənmirdi və ta axıracan, səhər üzü qonaqlar dağılışmağa başladığı vaxta qədər, dözdü bu işgəncəyə... Və bu gecə ikinci dəfə qəti inandı ki, Rumiyyə mütləq onun olacaq...
    Bir neçə gün sonra Fuad yenə də Şövqügildəydi. Rumiyyə də evdəydi. Arada Şövqü otaqdan çıxanda Fuad qəfilcən soruşdu:
    -O gün sizin ad gününüzdə bir qız vardı, çəhrayı paltarlı, pianinoda çalırdı...
    -Elya?..
    -Hə, deyəsən adı Elya idi.
    -Necə bəyəm?
    -Heç, - dedi, amma elə dedi ki, Rumiyyənin şəkkişübhəsi qalmasın: burda nəsə bir iş var...
    Bir qədər sükutdan sonra Rumiyyə özü bu söhbətə qayıtdı:
    -Qardaşı bizimlə yoldaşdır, Ovçunun dostudur. Bacısı heç bilmirəm nə münasibətlə gəlmişdi, mən onu çağırmamışdım. Fuad hiss elədi ki, Rumiyyə nə isə ağız büzür Elyaya.
    Deməli, hədəfi düz seçmişdi. Elya o məclisdə hamıdan gözəl, hamıdan cazibəli idi. Rumiyyənin özündən də... - Deməli, tilovu düz atmışdı.... .
    Rumiyyə nə isə daxili tərəddüd keçirirdi, desin, deməsin, axır ki, dözə bilməyib, rişxəndlə:
    -Nədi, tanış olmaq istəyirsiz Elyayla? - dedi.
    -Yox, tanış olduq, - tanış olmamışdılar, amma kimdir bunu bilən - hətta telefonunu da verdi mənə - bu da yalan idi, amma kim idi yalanını çıxardan-bilmirəm heç harda itirdim...
    Rumiyyə açıq-aydın tutuldu, amma dərhal da özünü ələ alıb daha artıq bir istehzayla:
    -İstəsəz verə bilərəm telefonunu, - dedi.
    -Əgər sizə zəhmət olmasa, çox xahiş edirəm...
    Əlbəttə, nə Rumiyyə Elyanın telefonunu verdi, nə Fuad təkrar bu söhbətə qayıtdı, amma hər halda məqsədinə nail olmuşdu: Rumiyyə olan yerdə başqa bir qıza maraq göstərən adam özü də maraq doğurmalıydı. Bu da Asyanın dərslərindən idi: "Bir qadında maraq oyatmaq istəyirsənsə, ona göstərdiyin yüngülcə marağın müqabilində, rəfiqəsinə onqat artıq maraq göstər. Səni, ona etinasızlıq göstərən adamı guya ki, aludə olduğun rəfiqəsinin əlindən almaq heç bilirsən qadına nə böyük zövq verir?! Qadın qəlbinin cığırı rəfiqəsinin qəbrinin üstündən salınıb".
    - Asya belə deyirdi, əlbəttə hansı kitabdasa oxumuşdu bu sözləri, ya kimdənsə eşitmişdi. Amma oxuduğu, eşitdiyi fikir görünür öz qəlb təcrübəsiylə də uyğun gəlirdi. Odur ki, bunu öz tövsiyəsi kimi qələmə verirdi.
    Asyayla instituta girəndən az sonra tanış oldu. İnstitutda laborant-maşinistka işləyirdi Asya, özü də Fuaddan on yaş böyük idi. Ərə getmiş, boşanmışdı. Uşağı da vardı, amma uşağını Asyanın anası saxlayırdı. Asya tək yaşayırdı. Bayılda, köhnə ikimərtəbəli evin birinci mərtəbəsində balaca bir otağı vardı, qapısı həyətə açılırdı, həyətdə söyüd ağacının kölgəsində kiçik taxta stol və iki-üç kətil də qoyulmuşdu. Evi Bayıl təpələrinin hündür yerində idi; həyətin dəmir çəpərləri və söyüd yarpaqlarının arasından geniş bir mənzərə açılırdı - şəhərin böyük bir qismi və dəniz ayağının altında idi. İyirmi səkkiz yaşlı Asya ağ çağ, dolu, tarım bədənli, kürən "alışdımyandım" saçlı bir qadın idi və həmişə əndamını kip tutan dar paltarlar geyindiyindən, bədənin mütənasib tarımlığı daha da aydın gözə çarpırdı... Makina stolunun arxasında ayağa duranda, əyilib kağızları yığışdıranda paltarının açıq yaxalığından görünən dik, hamar, iri və yumru döşləri çox tələbənin yuxusuna haram qatmışdı. Amma öz aralarında ən açıq-saçıq söhbətlər edən, birinin də üstünə beşini qoyub danışan sütül cavanların heç biri Asyaya yaxın düşməsiylə qürrələnə bilməzdi.
    Niyə məhz Fuada qismət oldu Asyanın bu çağı? Nəylə cəlb etdi onu Fuad? Kim bilir? Kim baş açar qadın qəlbinin qəribə lağımlarından, izahsız məntiqindən, sirli, sehrli şıltaqlıqlarından? Bütün tələbələr kimi, Fuad da kurs işlərini ona yazdırırdı, pulu qurtaranda borc istəyirdi, səkkiz martda pul yığıb hədiyyə alırdı Asyaya, bekar vaxtlarında onun-bunun babalını yuyub mırt vururdular... Niyə məhz Fuada saldı mehrini? Bəlkə səbəb heç də Fuadın şəxsiyyəti deyildi: sadəcəsi Asyanın ömrünün müəyyən keçid məqamı idi. Ərindən ayrılmışdI. Alışmadığı təklik onu boğur, çabaladır, həyasız, kobud təkliflər zəhləsini tökürdü... Fuad isə elə gənc, elə məsum uşaq idi, ağzından süd iyi gəlirdi...
    Yaxın olduğu qadınlardan heç biri Fuada Asya qədər təcrübə bəxş etməmişdi. İnsani təcrübə, cinsi təcrübə, həyati təcrübə... Onlar münasibətlərini hamıdan gizlədirdilər, amma cüzi psixoloji müşahidə qabiliyyətinə malik olan adam hər şeyi
    - Asyanın gözlərindən oxuya bilərdi. Fuadı görər-görməz
    Asyanın elə bil gözləri işıqlanırdı və Fuad bütün həyatı boyu bu işığı, özünün yandırdığı və bir gün öz əliylə keçirdiyi bu çırağı başqa heç bir qadının gözlərində görmədi...
    ...İki dəfə, şəhərin müxtəlif yerlərində Fuad Ovçunu möhkəm dəm halda görmüşdü. Bir dəfə hətta elə sərxoş idi ki, dili söz tutmurdu, ayağı yer. Fuad qoluna girib taksiyə əyləşdirdi, pasportuna baxıb ünvanı dedi, hətta taksinin pulunu da verdi... Fuada rast gəlməsəydi küçənin bir küncündə yıxılıb qala bilərdi ya milisə düşərdi... Ovçu heç tanımamışdı da Fuadı, nə sərxoş çağında, nə də ayılandan sonra.
    "Ola bilməz ki, o cür qız belə bir əyyaşa ərə getsin" – Fuad belə düşünmüşdü və qərara gəlmişdi ki, nə yolla olur-olsun bu təhlükəni Bilqeyis xanıma və Şövqüyə çatdırmaq lazımdır... Amma buna ehtiyac qalmadı... Bir gün Fuad qəribə bir xəbər eşitdi. Ovçu yanıb ölüb... Əvvəl inanmadı eşitdiyinə. Şövqügilə gəldi. Rumiyyə için-için ağlayırdı. Fuadı görüb öz otağına keçdi. Şövqü evdə yox idi. Bilqeyis xanım: "Bədbəxt qız lap əldən düşüb - dedi, Fuadı mətbəxə çəkib xısın-xısın əhvalatı danışdı. Bilirsən də, Rumiyyə bir oğlanla gəzirdi, gəzirdi deyəndə yəni, belə əməlli-başlı gəzib eləmirdilər, eləbelə yoldaş idilər, tay-tuş idilər, hərdən görürsən kinoya-zada gedərdilər, ikisi, üçü" - Fuad öz-özünə qeyd elədi ki, indi, Ovçu yer üzündə olmayandan sonra nəyə lazımdır ki, Rumiyyənin üstündə müəyyən bir kölgəsi qalsın, Bilqeyis xanımın da cəhd elədiyi elə bu idi: "Elə-belə, dost idilər, yoldaş idilər, ikisi, üçü bir yerdə kinoya gedərdilər...".
    "Nə isə, sözüm onda deyil, dünən, deyir, həmin bu bədbəxt, küçəynən gedirmiş, bir də görüb ki, səkinin yanında bir avtobus dayanıb özü də avtobus od tutub yanır, içində də uşaqlar. Qapısı pərçim olub açılmır, uşaqların da qışqırığı ərşə qalxır. Yerdən daş götürüb sındırıb avtobusun pəncərəsini, vurub özünü oda, salıb içəri, uşağın ikisini-üçünü qurtarıb, amma day özü də alışıb başdan-ayağacan yanıb, anası ölmüş, pojarnı gəlib, deyir, odu söndürəndə iş-işdən keçib. Aparıblar xəstəxanaya, elə yoldaca canını təhvil verib qaragün... Bizdə görməmiş olmazsan, adına da bilmirəm niyə Ovçu deyərdilər e! Əsil adı Çingiz idi".
    Fuad indiyə qədər bunu anlaya bilmir: əlbəttə, şücaətdir, igidlikdir, hər oğulun işi deyil - özünü oda vurub uşaqları ölümdən qurtarasan... Amma axı Ovçu "vidindən-fasonundan" heç də belə fədakar adama oxşamırdı. Onunku kef-damağ idi; yeyib-içmək, geyinib-kecinmək, rəqs vurub göyçək qızlara yağlı-yağlı komplimentlər demək... heç inanmaq olardı ki, belə ərköyün - tanımadığı, yad uşaqların yolunda özünü bada versin... yəqin dəm olub, kefli-kefli gözü qızıb, cumub odun içinə...
    Fuad bu günə qədər həmin fikirdə idi.

    Nə dəliliklər etmirdi Rumiyyənin yolunda, ilahi? Allahın ver günü dalısınca instituta gedirdi, bəzən gecə səhərəcən pəncərələrinin altında dolanırdı. Şövqünün bütün bunları bilibagah olmasından çəkinmirdi, əksinə, hətta, istəyirdi ki, Şövqü onun bu çılğın eşqindən xəbərdar olsun. Fuadın bu nigaha, bu nigahın baş tutacağına, əlində heç bir əsası olmasa da, heç bir şəkk-şübhəsi də yox idi. Şövqünün yaxşı munasibətini bilirdi. Amma Şövqü etiraz da eləsəydi, "vaveyla" deyib göyün yeddi qatına da çıxsaydı, Fuad Rumiyyədən əl çəkən deyildi. Ovçunun ölümündən sonra dünyada elə bir qüvvə yox idi ki, Rumiyyəni onun əlindən ala bilsin.
    Qüvvə yox idi, amma müəyyən bir maneə vardı və bu maneənin adı Asya idi... Doğrudur, Fuad onu çox da elə ciddi maneə saymırdı. Onların əlaqələri dörd il idi ki, davam edirdi və məntiqi sonuna çatmaq üzrə idi. Əfsus ki, Asya bunu hələ dərk etmirdi. Ona həyat təcrübəsindən dərs deyən bu qadın ən adi bir həqiqəti anlamamışdı ki, Fuad heç vaxt onunla evlənməz, "institutu qurtarmağı gözləmək" və s. bu qəbildən sözlər ancaq bəhanədir. Fuad bəzən elə düşünürdü ki, bu bəhanələrin məhz bəhanə olduğunu Asya özü də dərk edir və onunla, Fuadla bunu dərk edə-edə yaşayır. Yox, əgər dərk etmirdisə, müəyyən xülyalara qapılırdısa, Fuadın bir təqsirimi vardı bunda? Yəni doğrudanmı Asya ciddi inana bilərdi ki, iyirmi iki yaşlı Fuad özündən on yaş böyük qadınla, ərdə olub boşanmış bir qadınla, altı yaşlı qızı olan bir qadınla, Fuadla dörd il yaşayan bir qadınla, dörd il yaşayandan sonra rəsmən evlənəcək? Asya idarədən qayıdandan sonra evində də, elə idarənin özündə də boş vaxt tapan kimi makinada kiminçünsə yazılar yazırdı, bununçün muzd alırdı, azdan-çoxdan pulu vardı və bu pulları da qoca anasına, körpə qızına və Fuada xərcləyirdi. Özü əyin-başına fikir verməzdi, amma Fuadın hər imtahanından, hər zaçotundan sonra ona köynəkdən, qalstukdan, çəkmədən alardı. Bir dəfə hələ çox bahalı zamş əlcəklər də almışdı, indiyəcən durur bu əlcəklər, qızıl saat da almaq istəyirdi. Fuad hər dəfə belə hədiyyələrdən sonra Asyanı danlayırdı, "neylirsən axı, nəyimə lazımdır mənim, özünün o qədər xərcin var ki" - deyərdi, həm də məni pis vəziyyətdə qoyursan, axı bilirsən ki, mənim sənə hədiyyə eləməyə imkanım yoxdur, bir də belə şey eləsən götürməyəcəm hədiyyəni" - deyərdi və hər dəfə də götürürdü və hər dəfə də Asya uğunub özündən gedirdi, Fuadı qamarlayıb bağrına basırdı, o üzündən, bu üzündən öpürdü: "Sənə qurban olum, - deyirdi, - elə sən də mənim bir balamsan da - deyirdi, - gicəm, dəliyəm, vallah, amma sevirəm səni", - deyirdi... İlk vaxtlar bu ehtiras Fuadın da başını dumanlandırdı, qarşısıalınmaz bir qüvvə onu hey Asyanın yanına çəkirdi, amma illər keçdikcə bu görüşlər get-gedə seyrəlir və hər cür təravətdən, bayramdan uzaq bir məcburiyyətə çevrilirdi Fuadçün. Bıqdırıcı, darıxdırıcı, sevincsiz bir məcburiyyətə...
    Rumiyyə peyda olandan sonra, Asyayla görüşləri əsil mənəvi işgəncə idi. Ancaq Fuad bu əlaqəni birdəfəlik pozmağa da tələsmirdi nədənsə; hər halda Rumiyyəylə məsələni rəsmiləşdirməyincə Asyanı heç bir şeydən agah etmək istəmirdi. Onu da düşünürdü ki, üzülüşmələrinin səbəbləri Şövqü Şəfizadənin "mamlı-matan", cavan qızı olduğunu biləndə Asya lap özündən çıxacaq... Qorxurdu ki, hətta əsəbiliyinin, hövsələsizliyinin dar vaxtında, Asya hikkəsindən qisasa da əl ata bilər. Xoşbəxtlikdən heç bir məktubu-sənədi yox idi Asyada və onların əlaqələri barədə də adamlar yalnız güman, fərziyyə edə bilərdilər; güman, fərziyyə - sübut-dəlil ki deyil... Birdən Asya lap dəli olsa, dekanlığa müraciət eləsə, Fuad bunun da fəndini tapmışdı; "Eloğlusu" Zülfüqarovun yanına girib lotuyana cəyil söhbət eləyəcəkdi. "Dünya dağılsa da mən Şövqü Şəfizadənin qızını alasıyam, - deyəcəkdi - və ondan sonra Şövqünün əliylə bütün məni istəməyənləri, bütün mənə badalaq gələnlərin, bütün məni incidənlərin dədəsinə od qoyacağam". Zülfüqarov kimilər məhz bu dili başa düşürlər. Görüm onda Zülfüqarov mənim qabağıma nəynən çıxacaq. Şövqü demişkən "yüz elə Zülfüqarov tək bir Şövqünün əlində heç nədir" ...Amma allah eləsin, buna ehtiyac qalmasın, məsələ yoğunlamasın, Asyayla da halallıqla, xoşluqla ayrılaq, hər halda neçə ildir bağlıyıq onunla, yaxşılı-yamanlı günlərimiz olub, çox çətin dəqiqələrdə Asya kişi qızı kimi ona arxa, dayaq olub; allah kərimdir, o da münasib bir adama rast gələr, yenidən ailə qurar, xoşbəxt olar. Otuz iki yaş nə yaşdır ki!.. Heç cür istəməzdi ki, Asyanın könlünü qırsın, axı dörd il bağlılığın o qədər xatirəsi var, zarafat deyil axı!.. Amma bu xatirələrə, minnətdarlıq hissinə cavan ömrünü də qurban verəsi deyildi ha!.. Olan olub, keçən keçib, vida məqamı gəlmişdi, Asyayla onun yolları haçalanıb ayrılmalı idi... Çox naz-qəmzədən, çox əzilib-büzülmədən sonra, Fuadın, necə deyərlər, ürəyinin yağını əridəndən sonra axır ki, Rumiyyə bir gün: "yaxşı"- dedi, evlənmələrinə razılıq verdi. Şövqü də məsələni biləndə "yox" demədi. Ən çox etiraz edən Bilqeyis xanım oldu. "Tayımız deyil, əslin-nəslin tanımırıq və s. və i. a. mızıldanmalardan sonra nəhayət, o da ipə-sapa yatdı, imana gəldi. Yanvarın dördündə Qurbangil Şövqünün yanına elçi gəldilər. Elçilər dəstəsinə Zülfüqarov da özünü zornan dürtüşdürdü. - Ömründə ilk və bəlkə də axırıncı dəfə Şövqünün evinə girmək fürsətini Zülfüqarov heç fövtə verərdi. Şövqü elçiləri təmkinlə qarşıladı, özünü çox ağır aparırdı.
    Dedi, yaxşı madam ki, gəlmisiz, fikirləşərik, məsləhətləşərik, cavabınızı sonra deyərik. Elçiləri nəticəsiz geri qaytardı, "bir həftədən sonra gəlin" - dedi... Bu bir həftədə Fuad bir az da saralıb-soldu, şam kimi əridi və bir həftə sonra elçilər (o cümlədən əlbəttə ki, Zülfüqarov) Şövqügilə təşrif gətirəndə Şövqü "Nə deyirəm ki, xoşbəxt olsunlar" - dedi və Bilqeyis xanım hamıya şirin çay gətirdi. Şadlığından lap başını itirmiş Zülfüqarov "dəbdir, qaydası belədir deyə qaşığını stəkanında ora-bura hərlətməyə, cingildətməyə başladı, amma Şövqü qaşqabağını töküb: "bir az yavaş, sən allah, - dedi, - başbeynimiz getdi...".
    Yanvar ayının onu idi o gün, amma Fuad, Asyaya o gün də heç nə demədi. (O gün gecəni Asyanın yanında qalmışdı). Düşünürdü: "on dördünə nə qalıb ki?.." Güman edirdi ki, bu üç gün ərzində xəbər Asyanın qulağına çatmaz. Məsələni Asyaya on dördündə açmaq istəyirdi. Çünki yanvarın 13-ü köhnə təqvimlə yeni il günü - Asyanın da ad günü idi, həmişə bu günü xüsusi qeyd edərdilər. Fuad bu səfər də - birgə olduqları bu son ildə də -Asyanın bayramına zəhər qatmaq istəmirdi. "Qoy ad günü keçsin, deyərəm". Amma Asya məsələdən ikinci elçiliyin səhərisi gün xəbər tutdu. Aman allah, o nə şəbeh idi, Asya çıxartdı? Göz yaşları, hədələr, isterika, yalvarış... hər şeyi yadına salmışdı - ta, onun kurs işlərini pulsuz yazmağına qədər, müəllimlərin qılığına girib bəzi fənlərdən ona qiymət yazdırdığına qədər... "Deməli, institut illərində sənə mən gərək idim, diploma çıxıb institutu qurtaranda Şövqü Şəfizadə gərək oldu?.." Niyə axı onda da, sonralar da, Fuadın evlənməsindən söz düşəndə hamı əvvəlcə Şövqü Şəfizadənin adını çəkirdi, guya o, Şövqünün qızıyla deyil, özüylə evlənmişdi... Asyanı necə inandıraydı ki, Rumiyyəyə aşiq olub, təmənnasız-filan sevir onu, Şövqünün qızı deyil, adi bir adamın övladı olsaydı da, anadan-atadan yetim olsaydı da beləcə sevəcəkdi... Heç Asya buna inanardı? "Adə, mənə gəlirsən, - deyirdi Asya - təmənnasız-filan, aşiq olmuşam filan, adə, həmin o sənin adamların Şövqügilə elçi gedən gecə sən mənim yanımda qalmamışdın?" Bu doğrudan da belə idi, amma bunun sırf bir təsadüf olduğunu necə başa salaydı Asyaya? Asyanın qəlbini qırmadan, izzəti-nəfsinə toxunmadan, necə qandıraydım onu ki, lap heç Rumiyyə məsələsi olmasaydı, bu cür münasibətimiz nə qədər davam edə bilərdi, mən ki səni alası deyildim, əzizim... İndi mənim iyirmi iki yaşım var, sənin otuz iki. On ildən sonra mənim otuz iki yaşım olacaq, sənin qırx iki. Mənim qırx yaşım olanda isə sənin yaşın əllini haqlayacaq. Qırx yaş kişi ömrünün ən yetkin çağıdır... Əlli yaşlı qadın isə... bütün bunları Asyaya necə deyəydi axı... Bircə dedi ki, istəsən, biz yenə də əvvəlki kimi görüşə bilərik, hərdənbir. İndiyəcən sirrimizi bilən olmayıb, bundan sonra da olmaz... Bunu Asyaya təsəlli üçün demişdi. Əcəb təsəlli oldu? Asya yanındakı gecə çırağını götürüb ona tərəf vızıldatdı, yaxşı ki, Fuad başını vaxtında yana çəkdi, yoxsa başı yarılacaqdı.
    Elə bil Asyanın isterikası da elə bununla bitdi. Elə bil toxtadı bir növ. Durub mətbəxə keçdi, Fuad eşitdi ki, parçla vedrədən ləyənə su tökur - əl-üzünü yuyur. Sonra otağa qayıtdı, sifəti elə bil dartılmışdı, avazıyıb gözlərinə çəkilmişdi, bircə gözləri qalmışdı sifətində, qocalıb çirkinləşmiş, iri gözləri. Asya sakit bir tərzdə:
    -Get, - dedi.
    Fuad nə isə demək istədi, amma Asya onu ağzını açmağa qoymadı:
    -Xahiş edirəm səndən, çıx get, - deyə sakitcə təkrar etdi.
    Fuad ayağa durdu: inana bilmirdi ki, bütün bu qalmaqallı səhnələrdən sonra və bütün bu illərin əlaqəsindən sonra beləcə, biryolluq üzülüşə bilərlər. Otaqdan həyətə çıxanda da hələ inanmırdı, həmişəlik ayrıldıqlarına. Həyətdən küçəyə çıxdı və yenə də inanmırdı, gözləyirdi ki, arxadan çağıracaq, çağıracaq onu, hətta təlaş edirdi ki, Asya yüyürüb küçəyə çıxacaq və bütün bu çılğın səhnənin ardı küçədə, camaatın gözü qarşısında davam edəcək. Ancaq heç bir səs gəlmədi. Çevrilib pəncərəsinə baxdı. Pəncərədə də heç kəs görünmürdü... İkili hisslər keçirirdi Fuad. Bir yandan asudəlik hissi - sevinirdi ki, son müddətdə onun qarşısına çıxan bu ən ciddi problem həll olundu, ağrıyla, göz yaşıyla, haray-qışqırıqla, amma hər halda düyün açıldı - ən çətini arxada qaldı, o bundan da çılğın səhnə, bundan da çılpaq ehtiraslar gözləyirdi, nisbətən sakit, dinc oldu hər şey - buna sevinirdi. Amma həm də qüssəliydi bir qədər. Tək ona görə yox ki, neçə ildən bəri sevincini, kədərini, gileyini, istəyini gətirdiyi bu söyüdlü həyətdən, bu yarıqaranlıq otaqdan, Asyanın bir az soğan, bir az qovrulmuş tum qoxuyan isti nəfəsindən, bir qədər qaba nəvazişlərindən, lağlağı söhbətlərindən, adamları yamsılamaq məharətindən və məxsusi Fuadçün bişirdiyi dadlı xörəklərdən ayrılır. Bir də ona qüssələnirdi ki, Asya onu bir neçə saatın içində itirə bildi və saxlamaq, qaytarmaq üçün daha heç bir cəhd, temperamentinə uyğun olan heç bir dəli-dolu hərəkət eləmədi, elə sakitcə: "Yaxşı, çıx get" - dedi, eləcə sakitcə qovdu ki, doğrudan da birdəfəlik çıxıb getsin...
    Amma bəlkə... Bu fikirdən diksindi Fuad, hardansa yadına düşdü birdən: kimin haqqındasa danışmışdı ona Asya - üstünə nöyüt töküb yandırıb özünü. İraq-iraq birdən bir xata çıxar qızın əlindən... Allah, sən saxla, Fuad özünə yer tapa bilmədi bu fikirdən, istədi geri dönsün, amma dönmədi, bir saatdan sonra avtomatdan zəng elədi Asyaya, səsini eşidib sakitləşdi, danışmadan asdı dəstəyi, bir də gecə zəng vurdu, səsini eşitdi, lap arxayın oldu, sakitcə yuxulayıb yatdı... On üçündə də zəng elədi, ad gününü təbrik etmək, hətta hədiyyə alıb evlərinə getmək istəyirdi. Bütün günü telefon cavab vermədi. 14-də də telefonu cavab vermədi. 15-də Asya işə çıxdı. Fuadla pilləkəndə rastlaşdılar. Asya özünü görməməzliyə vurdu, Fuad da onu saxlamadı. Bir həftə, ya on gün sonra Asyadan məktub aldı. Oxudu məktubu, cırıb atdı, nəyə lazım idi ki, saxlasın, birdən ələ keçib-eləyə bilərdi. Amma məktubun məzmunu indiyəcən yadındaydı... Elə Asyanın son görüşlərində dediyi sözlər idi məktubda da, həmin elə o sözlər daha ədəbi cümlələrlə ifadə olunmuşdu. Özü də makinada çap olunmuşdu, Asyanın evindəki həmin o "Kontinental" makinada. K. hərfi o biri hərflərdən bir az aşağı düşürdü bu makinada... Yazırdı ki, ömrümün səninlə keçən illərinə heyfsilənmirəm. Ona heyfsilənirəm ki, bu yaşımda adamları tanıya bilmirəm hələ. Ay yazıq, axı sən heç sevməyə qadir deyilsənmiş. Tək bir özündən başqa heç kəsi sevmirsən... Öz işinin xətrinə hamının - lap elə doğma atovun, anovun da meyitini tapdayıb keçərsən. Bu gün məni atdığın kimi, bir gün indi təzə nişanlının - "təzə nişanlı?!" Guya köhnə nişanlısı da vardı - atasının işi bir balaca yaş olan kimi onu da atarsan... Gülməli o idi ki, Asya məktubun axırında şer də yazmışdı:
    Ey vəfasız, gözü ağlar qaldım mən.
    Ürəyimin başı dağlar qaldım mən.
    Başqa bir gözələ uydun, məni atdın.
    Nə olar, təki sən xoşbəxt ol, qoy ağlar qalıım mən...
    Şerdən sonra R. S. də var idi; Xoşbəxt ol, Fuad. Amma bu xasiyyətlə sən çətin xoşbəxt olasan. A.
    Əlbəttə, məktub yaralanmış qadın mənliyinin fəryadı idi, ittihamlarının heç biri düz deyildi... Amma bu məktubu yada salanda Fuad həmişə bir şeyi fikirləşirdi: görəsən, doğrudanmı Asyanın falı, ya bəlkə qarğış idi bu, - düz çıxmışdı. Görəsən, doğrudanmı Fuad xoşbəxt deyildi və əgər deyildisə, doğrudanmı heç bir vaxt xoşbəxt olmayacaqdı da? Və onda doğrudan belədirsə, nədir xoşbəxtlik, nə deməkdir xoşbəxt olmaq? O düşünürdü ki, əksər insanların - elə Fuad özü də o cümlədən - təsəvvüründə xoşbəxt olmaqçün lazım olan hər şey var onda - ailə, sevdiyi arvadı, iki oğlu, evi, özü seçdiyi peşəsi, vəzifəsi, pulu, hörməti, gələcəyi... Və xoşbəxt idimi o? Bilmirdi, qəti bir şey deyə bilməzdi bu barədə, bircə onu bilirdi ki, bu haqda düşünməyə macalı yoxdur, vəssalam. Bəzən də düşürürdü ki, xoşbəxtlik bəlkə sənin duyduqların deyil, sənin haqqında başqalarının təsəvvürüdür - sənə "bəxtəvər" deyənlərin sənin haqqında rəyi, fikri, təsəvvürü. Öz içində nə duyursan duy, əgər başqaları səni öz arşınlarıyla ölçürlərsə, o arşınlarla ki, sən özün də elə başqalarını həmin arşınlarla ölçürsən, - və bu arşınlara görə, onların təsəvvüründə sən mütləq xoşbəxtsən, onda deməli, elə sənin bəxtiyarlığın da bundadır - özgələrə bəxtəvər görünməkdə, özgələrin həsədinə səbəb olmaqda... Bunu daha gözəl, daha qısa və daha dəqiq ifadə edib kimsə, haçansa: "Çölüm özgəni yandırır, içim özümü". - Bəlkə elə doğrudan da insanın xoşbəxtliyi çölünün özgələri yandırmasıdır və əgər belədirsə, onda deməli, Asyanın falı çin çıxmayıb...
    Mayın ortalarında Rumiyyəylə evləndilər. Qiyamət toyları oldu. Bütün Bakı danışırdı bu toydan. Həmin gecə Moskvaya uçdular. Bir aya qədər "Rossiya" otelində qaldılar. Sonra Şövqügilin bağlarına qayıtdılar. Sentyabrda Şövqü Fuadı şəhər soveti sistemində işə keçirtdi. Rütbəsi də elə pillə-pillə buradan qalxmağa başladı...
    O vaxtdan Asyanı görməmişdi, amma inişil teatrda təsadüfən qarşı-qarşıya çıxdılar. Yanında cavan göyçək bir qız da vardı. - Yəqin qızıdır, ancaq özünün başı-o kürən saçlarıağappaq idi Asyanın. Qəribədir, Asyanın yazdığı o gülməli, kəmsavad, vəzni pozuq, qafiyəsi axsaq şer indiyə qədər yadında qalıb Fuadın... "Nə olar, təki sən xoşbəxt ol, qoy ağlar qalım mən".

    Təyyarə on beş dəqiqə gecikirdi. Fuad fikirləşdi ki, bəlkə cənazənin götürülməsinə çata bilmədi, amma dəfnə hər halda özünü yetirər. Əslində elə çıxışı da orada, qəbir üstündəydi... Axır vaxtlar tez-tez müxtəlif dəfn mərasimlərində nitq deməli olurdu. Şövqü zarafatla ona: "Molla Fuad" - deyirdi.
    -Çay içirsiz, Fuad qədəş?
    Fuad cibindən manatlıq çıxartdı:
    -Al gətir.
    -Eyib sözdür ki, Fuad qədəş. - Qasım pulu almadı, iki stəkan çay süzdürüb balaca masanın üstünə gətirdi. – Gedib bir siqaret də alım.
    Fuad cibindəi "Apollon-Soyuz" qutusunu çıxartdı, Qasıma uzatdı.
    Qasım:
    -Yox, sağ olun, - dedi, - bunu çəkə bilmirəm, öysürdür məni. Mənimki "Avrora"dı... - Sonra Fuadın damağına qoyduğu siqareti göstərib: - Qəmbər gətirmişdi bundan mənimçün Moskvadan, bir blok, çəkə bilmədim, Kül ağlıma, gərək sizə gətirəydim e... siz xoşlayırsız...
    Fuad gülümsündü:
    -Sağ ol, varımdı, - dedi.
    Qasım:
    -Qəmbər Moskvadan gələndə otuz-qırx blok gətirir bundan... Qəribə adamdır e... deyirəm, adam da tüstüyə bir ətək pul verər? Deyir, bəs sən gündə "Avrora" almırsan, o da tüstüdür də... Bir yandan baxanda düz deyir elə... Vərdişdir, allah kəssin bu vərdişi... Amma Qəmbər özü postoyannı bundan çəkər, bir də o bir başqası var e, amerkanski, qırmızı qutusu olur... bax ondan... Hər dəfə Moskvadan gətirər - iyirmi, iyirmi beş blok. "Allahu əkbər - deyə Fuad düşündü, - sən də, sənin Qəmbərin də"...
    -Yubanma, Qasım, get siqaretini al, - dedi - indicə təyyarə enəsidir.
    Qasım bufetə tərəf getdi. Fuad qara eynəyini çıxartdı, ətrafa göz gəzdirdi; bufetin qabağında Qasım növbəyə dayanmışdı... Yumşaq kreslolarda adamlar oturmuş, uzanmışdılar, hətta şirinşirin yatanlar da vardı. Arabir reproduktorlardan, düşüb-qalxan təyyarələr haqqında elanlar eşidilirdi.
    - Bağışdöyüz...
    Fuad başını qaldırdı. Qarşısında dayanmış adama baxdı - sallaq dodaqları, bulanıq gözləri vardı, sifəti saqqallıydı, əyin-başı da elə bil üstündən tökülürdü. Çərkəz "şulum" deyərdi belə adamlara. Döşündə nosilşik nömrəsi asılmışdı: 12.
    -Bağışdöyüz a, - deyə on iki nömrə yenə təkrar elədi. -
    Siz gavar Qurban müəllimin oğlusuz?
    Fuad:
    -Bəli, - dedi, - təəccübləndi; çoxdan bəri onu Qurban müəllimin oğlu kimi tanıyan olmazdı; əksinə, Qurbanı Fuada, Şövqüyə görə tanıyardılar.
    On iki nömrə şaqqanaq çəkib güldü, gülüşündə də bir əcaiblik vardı.
    -Gör ha!.. O saat tanıdım... Gör bir neçə il görməmişəm səni, amma tanıdım. Bir kərəm səni televizorda görəndə də tanımışdım...
    Fuad qeyri-müəyyən bir şey mızıldadı.
    -Məni tanımadun?
    -Xeyr.
    -Səninnən bir məktəbdə oxuyurdum da... Fuad nə qədər cəhd etsə də, bu sifət hafizəsində heç cür canlanmırdı.
    -Sora Qurban kişi qovdurdu məni o məktəbdən. Bu fakt da
    Fuadın yadına heç nə salmırdı. Qasım qayıtdı, nosilşikə tərstərs baxıb:
    -Ə, çıx get işivə, ə, - dedi - nə durmusan burda, di yeri, yeri!..
    Fuad:
    -Dayan, Qasım, - dedi, - tanış çıxmışıq.
    On iki nömrə bu sözdən ürəklənib stula oturdu.
    -Qurban müəllimdən əvvəl direktor Zəki müəllim idi də... Oxartana məni nöyüt almağa göndərib ki, Zəki müəllim. Yadında, məktəbimizin tinində nöyüt dükanı vardı...
    Bu Fuadın yadına gəlirdi, özünün nöyüt növbələrində dayandığı günlər, evlərini qızdıran, xörəklərini bişirən kerosinkaları da yadında idi.
    -Oxartana odun daşımışam ki, Zəki müəllimin evinə.
    "Oxartana" sözü də Fuadın yaddaşını nə isə cırmaqladı.
    -Bəs atam səni niyə çıxartdı ki?
    Nosilşik güldü:
    -Başdan bir az xərəb idim də. Nə oxuyurdum, başımda qalmırdı. Nəxartana ki, Zəki müəllim direktor idi, mənə deyirdi, sən elə nöyüt gətir, odun daşı, ev-eşikdə bizə əl-ayaq elə, dalısıynan işün yoxdu, qiymətdərüvi mən özüm yazdıracam. Elə yazdırırdı da, gəlib dördüncüyə çatdım. Dörddən Qurban müəllim başladı bizə dərs oxumağa, özü də ki, direktor oldu. Day mənə göz verdi, işıq vermədi. Kütsən deyirdi, həm də tənbəlsən... Səninki deyir lap dvoynoy olub, - deyirdi - həm kütsən, həm tənbəl. - Nosilşik yenə şaqqıldayıb güldü. - Düz deməyinə düz deyirdi e, oxumağnan heç aram yoxdu, kitab-dəftər görəndə elə bil qara basırdı məni... Nəysə, qovdurdu da kişi məni day ondan sonra əməllibaşlı oxumadım heç. Bir az o məktəb, bir az bu məktəb - oxumağın daşın atdım getdi...