Əsas » Məqalə » Azərbaycan ədəbiyyatı |
K i ş i. Buyurun. Y o l d a ş T ə k. Həyatımda ən dəyərli hesab etdiyim hadisə? Bu saat... (Kiçik pauzadan sonra) Bir gün məni nazirliyə çağırıb qəzetlərə abunə yazdırmaqdan ötrü Gədəbəyə ezam etdilər. Baba da mənimlə getmişdi. Bir-iki kəndi gəzib təbliğat aparırdıq, qəzetlərə abunə yazdırırdıq. Gədəbəy, bilirsiniz də, yoldaş... e-e-e... yoldaş, (Ədiləyə baxıb davam edir.) Gədəbəy bildiyiniz kimi dağlıq rayondur, kəndlər dağlardadır. Bütün qüvvələri səfərbərliyə almaq lazım gəlirdi. Kolxozdan hərəmizə bir at almışdıq kəndləri gəzməyə. Bir gün yağış yağırdı möhkəm, amma mən yağışa baxmayaraq. vəzifəmi yerinə yetirirdim. Böyük Qaramurad kəndindən aşağı düşürdük. Birdən mənim atımın ayağının altından bir çınqıl qaçdı, atla birlikdə sıldırımdan yuvarlandıq aşağı... Bir də on gündən sonra, rayon xəstəxanasında özümə gəldim. Bütün bədənim gipsdə idi. Tərpənə bilmirdim. Gözümü açanda Babanı yanımda gördüm. Mənim ilk sözüm bu oldu ki... Yox, yaxşısı budu Baba özü gəlsin desin. (Çağırır.) Baba! Ay uşaq, Baba! Babanın səsi.Bəli, Yoldaş Tək! Y o l d a ş T ə k. Bura yüyür tez! Babanın səsi. Bu dəqiqə, Yoldaş Tək! Baba yüyürə-yüyürə qaranlıqdan çıxır. B a b a. Salaməleyküm. (Yoldaş Təkə) Axşamınız xeyir, Yoldaş Tək. Y o l d a ş T ə k. Nə, indi bəyəm axşamdır? Görmürsən, günün günorta çağıdır? Baba(son dərəcə pərişan). Bağışlayın, bağışlayın, Yoldaş Tək... Vallah, sizi görən kimi gözlərimə qaranlıq çökür, elə bilirəm axşamdır. Bağışlayın... Y o l d a ş T ə k. Yaxşı. Indi de, yoldaşlar eşitsinlər: Gədəbəydə atdan yıxılandan on gün sonra ki, birinci dəfə özümə gəlib gözümü açdım, ilk sözüm nə oldu sənə? B a b a. Siz dediniz ki, «Baba-a...» Mən də yanınızda oturub ağlayırdım, dedim ki, «Ca-aan... » Dediniz ki, «Baba, kolxoz atının vəziyyəti necədir?..» Y o l d a ş T ə k (təntənəli surətdə). Bəli! Mən özümə gələn kimi, birinci növbədə, ictimai əmlakla maraqlandım! K i ş i. Deməli, əlli doqquz illik həyatınızda ən dəyərli hesab etdiyiniz hadisə budur? Y o l d a ş T ə k (eyni təntənə ilə). Bəli! Mənim üçün aydın oldu ki, artıq siyasi şüurum tamamilə formalaşıb. B a b a. Yoldaş Tək üçün, ilk növbədə, ictimaiyyətin mənafeyidir. Kişi(Yoldaş Təkə). Siz nə üçün müharibə vaxtı özünüzü xəstəliyə vurub cəbhəyə getmədiniz? Y o l d a ş T ə k (özünü tam itirmiş halda). Mən... Xeyr... (Udqunur.) Mən, həqiqətən, xəstə idim... Mənim arayışlarım var... Mən... mən... (Babaya baxır, yəni ki, niyə susmusan.) Baba(cəld). Bu, böhtandır! Yoldaş Tək kimi ictimaiyyətçi bir adama qarşı bu... Kişi(onun sözünü kəsir). Siz Baba Qasım oğlu Əzimovsunuz. Otuz səkkiz yaşınız var. Evlisiniz. Üç uşağınız var. Poçt şöbəsində işləyirsiniz. Baba(təəccüblə). Bəli... K i ş i. Bu saat siz bütün həyatınız boyu ən dəyərli hesab etdiyiniz bir hadisəni danışmalısınız. B a b a. Mən danışmalıyam? K i ş i. Buyurun. Y o l d a ş T ə k. Danış, qorxma. Baba(dərhal). Baş üstə, Yoldaş Tək! Bu dəqiqə danışım. Həyatımda ən dəyərli hadisə... K i ş i. Yaxşı fikirləşin. B a b a. Həyatımda ən dəyərli hadisə... (Yoldaş Təkə müraciətlə) Həyatımda ən dəyərli hadisə nədir, Yoldaş Tək? Y o l d a ş T ə k (mənalı-mənalı). Özün fikirləş... Baba(dərhal). Bəli, mənim həyatımda ən dəyərli hadisə odur ki, tale məni Yoldaş Təklə rastlaşdırdı! Yoldaş Təkin atalıq qayğısı nəticəsində mən yük daşıyandan poçt şöbəsi müdirinin az qala müavini vəzifəsinədək yüksəlmişəm. (Üzünü Yoldaş Təkə tutaraq) Məni adam eləyən siz olmusunuz, Yoldaş Tək. Əgər siz olmasaydınız, indi Allah bilir, mən hansı tiyanın altında yatırdım. Y o l d a ş T ə k (xeyli feyziyab). Mən nə etmişəm ki... Adicə olaraq bir müəssisədə işləyirik... B a b a. Siz necə də təvazökarsınız, Yoldaş Tək! Siz mənim üçün bilirsinizmi nə etmisiniz? Siz məni Makarenko üsülü ilə tərbiyə edib yetişdirərək cəmiyyətimiz üçün yararlı bir vətəndaşa çevirmisiniz. Y o l d a ş T ə k (eyni feyziyablıqla). Bu mənim vətəndaşlıq borcumdur... Kişi(Babaya). Siz nə üçün yuduğunuz cənazələrin paltarlarını oğurlayıb satırsınız? Baba(özünü itirmiş halda). Mən... Mən... K i ş i. Siz nə üçün dünən axşam, işdən sonra evinizdə oturub çay içərkən arzulayırdınız ki, Yoldaş Tək tez ölsəydi, bəlkə siz də müdir olardınız? Baba(özünü tamam itirmiş halda). Mən... mən... (Şaşqın halda gah Yoldaş Təkə, gah Ədiləyə, gah da Kişiyə baxır.) Yox... K i ş i. Gedə bilərsiniz. Y o l d a ş T ə k. Mən də, yoldaş e-e-e... K i ş i. Bəli, siz də. Y o l d a ş T ə k (Babaya). Gedək. (Bir anlıq ayaq saxlayır.) Bağışlayın, sizin familiniz nədir? K i ş i. Mənim familim yoxdu. Y o l d a ş T ə k. Qəribədir. Çox qəribədir... (Gedə-gedə) Bir belə tamaşaçının qarşısında familini danır... Y o l d a ş T ə k ilə Baba gedir. Ə d i l ə (dalğın). Gördünüz? Gördünüz ki?.. K i ş i. Gördüm. Kiçik pauza. Ə d i l ə (çağırır). Xəlil, Xəliluşka. Xəlilin səsi. Nədir, mamoçka, nədir, canım? Ə d i l ə. Bura gəl bir dəqiqəlik. Xəlil qaranlıqdan çıxıb onlara yaxınlaşır. X ə l i l. Nə lazımdır, mamoçka? (Kişini görür.) Salaməleyküm. K i ş i. Siz Xəlil Yusif oğlu Kərimovsunuz. Qırx yeddi yaşınız var. Ictimai Təminat Nazirliyində işləyirsiniz. Evlisiniz. Uşağınız yoxdur. X ə l i l (pərişan). Bəli, belədir... Təqsir Adınkada deyil, təqsir məndədir... K i ş i. Bu saat siz həyatınızda ən dəyərli hesab etdiyiniz bir hadisəni danışmalısınız. X ə l i l (təəccüblə). Nə münasibətlə? K i ş i. Buyurun. Xəlil Ədiləyə baxır. Ədilə çiyinlərini çəkir. X ə l i l. Buyur deyirsiniz, buyurum də... (Ədiləyə) Mamoçka, onsuz da, sən bilirsən ki, mənim həyatımda ən dəyərli hadisə nədir. Eybi yox, qoy yenə deyim. (Üzünü Kişiyə tutur.) Bütün həyatımda ən dəyərli və yenə də ən dəyərli hesab etdiyim hadisə Ədilə ilə evlənməyimizdir. Kiçik pauza. K i ş i. Başqa bir hadisə də xatırlaya bilərsinizmi? X ə l i l. Başqa hadisə? Deyə bilərəm, əlbəttə, mənim həyatımda dəyərli hadisələr çox olub. Ancaq... (Ədiləyə baxır.) K i ş i. Çəkinməyin, danışın. X ə l i l. Yaxşı, sizə bir hadisə də danışım. (Ədiləyə) Mamoçka, bilirəm sən xoşlamırsan bu söhbəti, amma gərək danışım də, neyləyim?.. (Üzünü yenə Kişiyə tutur.) Iki il bundan əvvəl, söz vaxtına çəkər, elə bu vaxtlar idi, bizim şöbənin müdiri Kazımov məni yanına çağırıb dedi: «Xəlil, biz səninlə iyirmi dörd ildir ki, bir yerdə işləyirik. Mən səni özümə dost hesab edirəm. Bundan sonra məni, ancaq adımla, elə Səlim deyə çağıra bilərsən». O vaxtdan bəri işçilərimizin yanında da onu adı ilə çağırıram. Çünki dostuq. Çünki o... Kişi(onün sözünü kəsir). Siz Ədiləni sevirsiniz? X ə l i l. Onsuz mənim üçün həyat yoxdur. K i ş i. Siz öz həyatınızı onun yolunda qurban verərsiniz? X ə l i l. Mən dedim ki, onsuz mənim üçün həyat yoxdur. (Gizli bir qorxu ilə) Nə olub ki? K i ş i. Sualıma cavab verin: siz onun yolunda öz həyatınızı qurban verərsiniz? X ə l i l. Mən... mən dedim ki... K i ş i. Gedə bilərsiniz. X ə l i l. Baş üstə. (Cəld addımlarla gedir.) Ədilə(fikirli). Mənimlə sağollaşmağı da unutdu... Qorxdu... (Fikrindən ayrılaraq) Bağışlayın. Bu saat. (Çağırır.) Zulya! Züleyxanın səsi. Nədi, Ada? Ə d i l ə. Bura gəl, səninlə işim var. Züleyxa qaranlıqdan çıxır. Z ü l e y x a. Salam. (Kişiyə işarə ilə, yavaşdan) Ada, nə yaraşıqlı kişidir belə... K i ş i. Züleyxa Əli qızı Xəlilova. Otuz iki yaşınız var. Ərdə deyilsiniz. Katibə ilşəyirdiniz, bir aydır işləmirsiniz. Z ü l e y x a. Neyləyim, şorgözün biri idi. K i ş i. Siz öz həyatınızda ən əhəmiyyətli hesab etdiyiniz bir hadisəni danışmalısınız. Buyurun. Züleyxa(təəccüblə ona baxır). Zarafat edən adama oxşamırsınız... (Ədiləyə yarızarafatla) Ada, bu yoldaş ciddi danışır? (Ədilə başını tərpədərək təsdiq edir.) Onda Gülyanı da çağırın, bir yerdə danışaq. Kişi (Ədiləyə). Çağırın. Ə d i l ə (çağırır). Gülya! Gülzar! Gülzarın səsi.Mənimləsən, Ada? Ə d i l ə. Hə. Bir dəqiqəliyə bura gəl. Gülzar qaranlıqdan çıxır. G ü l z a r. Privet. Nə əcəb belə? (Kişiyə işarə edərək, qızlara.) Oy, nə simpatiçnidir... K i ş i. Gülzar Əhməd qızı Məmmədova. Otuz bir yaşınız var. Ərdə deyilsiniz. Gecə növbəsində telefonçu işləyirsiniz. G ü l z a r. Ada, bu çuvak statistika idarəsindəndir? Xeyir ola? Z ü l e y x a. Qulaq as. K i ş i. Siz öz həyatınızda ən əhəmiyyətli hesab etdiyiniz bir hadisəni danışmalısınız. Z ü l e y x a. Eşitdin, Gülya, həyatımızın ən əhəmiyyətli hadisəsini danışmalıyıq. Danışaqmı? G ü l z a r. Danışaq. Ikisi də bir-birinin əlindən tutub irəli çıxaraq oxumağa başlayırlar. Z ü l e y x a. Ən əhəmiyyətlisi? Lap gülmək tutdu bizi. Ha-ha, əcəb gülməli Suallar verirsiniz. G ü l z a r. Bizim həyatımızda Əhəmiyyətli bir şey Tapa bilməzsiniz siz, Qoy desin Ada özü... Z ü l e y x a. Elə-belə həyatdan Istədiyiniz qədər Biz danışa bilərik. Nağıl kimi axacaq... G ü l z a r. Yox, danışmaq nə lazım? Durmuşuq qarşınızda. Başdan-başa bir heçik, Boşdur bütün ömrümüz. Z ü l e y x a. Bəlkə biz boş deyilik, Bəxtimiz gətirməyib? Bizdə təqsir yoxuymuş, Həyat özü boşuymuş? G ü l z a r. Onda bəs niyə Fira O cür gözəl yaşayır? Özünə istədiyi vaxt Alır krinplin palto da?.. Z ü l e y x a. Onda niyə Adilin O cür gözəl oğlu var? Həyat boşdursa əgər, Niyə xoşbəxtdir onlar? G ü l z a r. Həyat boşdursa əgər, Vyetnam niyə vuruşur? Həyat boşdursa əgər, Aya niyə insan uçur. Z ü l e y x a. Həyat boşdursa əgər, Niyə yazıb Tolstoy? Həyat boşdursa əgər, Nəyə gərəkdir yas, toy? G ü l z a r. Özümüz boşuq, bəli, Həyat burda neyləsin? Yoxmuş bəxtimiz heç. Indi hıçqıraqmı biz? Z ü l e y x a. Bəli, budur payımız. Budur qismətimiz, bax. Yoxdur başqa çarəmiz, Gəl bununla barışaq. G ü l z a r. Bizə stilyaqa deyib Bir-bir göstərirdilər. Stilyaqa adam deyil? Harda var belə qanun? Z ü l e y x a. Biz stilyaqaydıq, bəli. Biz ki, oğru deyildik. Biz stilyaqaydıq, bəli. Biz ki, quldur deyildik. G ü l z a r. Oğru var cibə girir, Amma o tək deyildir. Hörmət oğrusu da var. Ürək oğrusu da var. Z ü l e y x a. Biz camaatın ərin Əlindən almayırdıq. Biz heç kimə yalandan Bircə kəlmə satmırdıq. G ü l z a r. Biz oğurluq pullara Brilyant üzük taxmadıq. Biz rüşvət alt paltarı Əynimizə taxmadıq. Z ü l e y x a. Heç bir fikir çəkmədik, Biz zarafata saldıq. Onunçun da özümüz Bax, aralıqda qaldıq. Ikisi də birdən. Gəl bununla barışaq, Yoxdur başqa çarəmiz. Indi bir gün ağlayaq Özümüzə hərəmiz. Oxuyub qurtardıqdan sonra hər ikisi Ədiləyə və Kişiyə sarı dönür. G ü l z a r. Kifayətdir? Z ü l e y x a. Repertuarımız xoşunuza gəldi? G ü l z a r. Bizdən razı qaldınız? Z ü l e y x a. Gedək, Gülya. (Kişiyə) Privet. G ü l z a r. Xudahafiz. Biz sürüşdük. Getmək istəyirlər. K i ş i (sakit). Dayanın. Züleyxa (geri çevrilir). Yenə xeyir ola? K i ş i (eyni sakitliklə Züleyxaya). Siz nə üçün üçaylıq uşağınızı abort elətdirdiniz? Pauza. Züleyxa sarsılır. G ü l z a r. Oy-y... Mən heç bilmirdim... Ə d i l ə (sakit). Mən bilirdim. Züleyxa (son dərəcə sarsılmış halda). Çünki, çünki Adil məni almayacaqdı... Gülzar(heyrətlə). Oy-y... Z ü l e y x a. Çünki... mən Adilçün adicə kef mənbəyiydim... Gedib təmiz ev qızı aldı. Day bilmir ki, həmin təmiz ev qızı onun qulağının dibində nələr edir... Amma mən etməzdim... (Qışqırır.) Etməzdim... G ü l z a r. Sakit ol. Zülya... Sakit ol... Kişi(Gülzara). Siz nə üçün dünən axşam öz qoca ananızı təhqir etdiniz? Pauza. G ü l z a r. Doğrudur. Düz deyirsiniz. Mən dünən anamı təhqir etdim. Özü də bu, ilk dəfə deyil... Çünki... çünki mənim bu günə düşməyimə, heç kimə lazım olmamağıma, arzusuzluğuma, xəyalsızlığıma özümdən çox o təqsirkardır... Çünki... mən cəmi on altı yaşında gecə saat on ikidə evə gələndə o məni tənbehləmirdi, şirin-şirin yatırdı... Satdığı pivədən əldə etdiyi qazanc onu daha artıq maraqlandırırdı... Amma bütün bunlara baxmayaraq, anamı məndən çox istəyən adam yoxdur... K i ş i. Gedə bilərsiniz. Ikisi də asta addımlarla səhnədən çıxır. Ə d i l ə. Sizin onlardan acığınız gəldi? Axı, sizin suallarınıza ən doğru cavabı onlar verdilər. Ən doğru cavab: bizim həyatımızda heç bir əhəmiyyətli şey yoxdur. Onlar yalan quraşdırmadılar. Onlar yalandan camaatın vəziyyəti ilə maraqlanmayıblar. Onlar Səlim kimilərini də saya salmırlar. Necə var, bax, eləcədirlər. Buna görə də... (Susur.) K i ş i. Buna görə də? Ə d i l ə (kiçik pauzadan sonra). Buna görə də bədbəxtdirlər. Dünyanın ən bədbəxt insanları. Arzuları yox... Xəyalları yox... Ona görə dünyanın ən bədbəxt insanları ki, öz bədbəxtliklərini görürlər və bunu qanunauyğun hesab edirlər, bununla barışmağa çalışırlar... Kim bilir, bəlkə də bu daha düzgündür... K i ş i. Dünyanın ən bədbəxt insanı olmaqmı? Ə d i l ə. Yox... (Kiçik pauzadan sonra) Öz bədbəxtliyinlə barışmaq bəlkə də səni ən bədbəxt yox, nisbətən xoşbəxt edir... K i ş i. Deməli, Züleyxa ilə Gülzar sizə nisbətən xoşbəxtdirlər, elədirmi? Siz ki, onlar kimi öz bədbəxtliyinizlə barışmırsınız. Siz ki, daima əzab çəkirsiniz. Siz istəsəniz də barışa bilməzsiniz, çünki bu mümkün deyil. Ə d i l ə. Nə üçün? K i ş i. Ona görə ki, mən sizi tanıyıram. Ə d i l ə. Yox, yox. Biz üçümüz də bədbəxtik: Züleyxa da, Gülzar da, mən də. Çünki həyat qulağımızın dibindən ötüb gedir işinin dalınca... Hər gecə yerimizə uzanırıq, gözümüzü yumuruq, ürəyimizin döyüntüsünü hiss edirik, yuxuya getməzdən əvvəl içimizdən bir filosof baş qaldırır: « – Belə yaşamaq olmaz. Filan işi düz eləmirsən. Niyə o cür etdin? Niyə o sözü dedin? Niyə həyatını təzədən qurmursan? Bu cür ki, sən yaşayırsan, bu – həyat deyil...» Sonra bu filosofun tənələri altında söz verirsən ki, daha belə olmayacaq, əsl həyat yaşayacaqsan. Bu tənələr altında yuxuya gedirsən. Səhər yuxudan durursan və... bu gün də əvvəlki günlərin eyni olur. Yenə əvvəlki həyat tərzi... Yenə Xəlilin xırda sevincləri, bir qara qəpiyə dəyməyən arzuları... Yenə Yoldaş Təkin riyakar sözləri... Yenə Babanın murdar sifəti... Yenə Zülya və Gülyanın miskin qayğıları... Yenə yalançı arzular... Aldadıcı xəyallar... Çünki o filosof ölüb daha... Ölüb, gecəyə qədər. Gecə yerinə girib yatmaq istəyəndə yenə içindən baş qaldıracaq. Baş qaldıracaq ki, sabah açılan kimi yenə ölsün... Kiçik pauza. K i ş i. Daha kimi çağırırsınız? Ə d i l ə. Daha kimi? Kim olacaq, heç kimi. Daha heç kim yoxdur. Gəlin boşlayaq getsin bu bədbəxtlik-xoşbəxtlik söhbətini – boş şeydir. Gəlin bu dağlara tamaşa edək... Görürsünüzmü buludları? Yağış yağacaq. Sonra kəsəcək. Biz islanacağıq, amma eybi yoxdur. Sonra qövsi-qüzehə tamaşa edəcəyik. Sonra qurbağaların quruldamasına qulaq asacağıq... Gəlin heç nə fikirləşməyək. Gəlin bir-birimizə qısılıb tamaşa edək. Gəlin azad, sərbəst, qayğısız olaq... (Əyilib yerdən, guya ki, böcək götürür.) Bunu görürsünüz, uçağandır adı. Qarı nənə də deyirlər. Uşaqlıqda bunu ovcumuzda tutub arzulayırdıq: Uçağan, uç, uç, uç, Get nənəni gətir... (Əlindəki böcəyə baxaraq) Indi kimi arzulayaq? Kimi arzulayaq ki, uçağan uçub onu bura gətirsin? Heç kimi... Elə bir adam yoxdur mənimçin... (Kişiyə baxaraq həyəcanla) Kimi, hə, kimi? Kişi(sakit və ciddi). Siz Ədilə Məlik qızı Kərimovasınız. Otuz üç yaşınız var. Üç ildir ərdəsiniz. Uşağınız yoxdur. Poçt şöbəsində işləyirsiniz. Ə d i l ə (ani şaşqınlıqdan sonra). Bəli. K i ş i. Siz öz həyatınızda ən əhəmiyyətli hesab etdiyiniz bir hadisəni danışmalısınız. Ə d i l ə (artıq onun üçün bütün bu təbiət, bu mənzərə yenidən öldü). Yaxşı... Pauza. K i ş i. Buyurun. Ə d i l ə (yavaş-yavaş, sanki özü ilə danışır). Biz hamımız öləcəyik... K i ş i. Elədir. Ə d i l ə. Yer üzündə nə qədər ki, adam var, hamısı öləcək. K i ş i. Elədir. Ə d i l ə. Onların yerinə başqa adamlar gələcək. Onlar da öləcək... K i ş i. Elədir. Ə d i l ə. Mən öləcəyəm. Mənim anam da öləcək. Əgər mənim uşağım olsaydı, o da öləcəkdi. Zulya da öləcək. Gülzar da öləcək. Siz də öləcəksiniz... Heç nə qalmayacaq... K i ş i. Elədir. Ə d i l ə (çılğın). Bəs niyə siz dəhşətə gəlmirsiniz? Niyə tükləriniz biz-biz olmur? Neyləyirsiniz o məktubu, siz ki, öləcəksiniz? Kişi(eyni sakitliklə). Siz öz həyatınızda ən əhəmiyyətli hesab etdiyiniz hadisəni danışmalısınız. Ə d i l ə (özünü ələ alaraq). Bağışlayın... Bağışlayın... məni... Bu saat... K i ş i. Buyurun. Ə d i l ə. Mənim həyatımdakı ən əhəmiyyətli hadisə... Mən bir gecə, bir soyuq gecə ölümü dərk etdim. Mən dərk etdim ki, xoşbəxt də olsam, bədbəxt də olsam, mənası yoxdur – mən ki, öləcəyəm. «Nə olsun?» – bu ən dəhşətli sualdır. Bu ən dəhşətli şeydir ki, öz otağının buz divarları arasında oturursan və əzabla ölümü dərk edirsən. K i ş i. Bu ən dəhşətli şey deyil. Ə d i l ə (bəlkə də, Kişinin bu qəti sözlərinə təəccüb edir). Siz ölümü dərk etmisinizmi? Hamı bilir ki, öləcək. Hamı bilir ki, həyat daimi deyil. «Süleymana qalmayan dünya kimə qalacaq» fəlsəfəsini hamı bilir. Lakin bunu dərk etmək, ölümü dərk etmək başqa şeydir. Bu – dəhşətdir. Bu – ən dəhşətli şeydir. Kişi(eyni sakitlik və qətiyyətlə). Bu ən dəhşətli şey deyil. Ə d i l ə (çılğın). Bəs nədir ən dəhşətli şey? Bilirəm, deyəcəksiniz ki, həyatımız maraqlıdır, kollektivdən ayrı düşmək olmaz... Deyəcəksiniz ki, iradəli olmaq lazımdır, mətanətli olmaq lazımdır... Mən bunların hamısını bilirəm. K i ş i. Mən də bunları bilirəm və bilirəm ki, siz də bunları bilirsiniz. Buna görə də mən bunları sizə demirəm. Ə d i l ə (mütəəssir). Bəs... bəs nədir sizcə... sizcə nədir ən dəhşətli şey? Pauza. K i ş i. Təsəvvür edin ki, bir nəfər bütün ömrü boyu səhnədə olub, bütün ömrü boyu artistlik edib. Qocalıb. Onun hörməti də var, məşhurdur, onu sevənlər də çoxdur. Hamı ona öyrəşib, səhnəni onsuz təsəvvür etmirlər. Hər yerdə yazırlar ki, istedadlıdır, hamı deyir ki, o, böyük aktyordur. Bir gün o, alqışlarla keçən tamaşadan sonra evinə gedir. O, yorulub. Yatmaq istəyir. Lakin yata bilmir: birdən-birə, qəflətən, gözlənilmədən dərk edir ki, istedadsızdır. Əsl istedad onda yoxdur. Dərk edir ki, bütün ömrü boyu istedadsız olub. Bax, ən dəhşətli şey budur. Dərk edir ki, məşhurluğu da yalançıdır, hörməti də yalançıdır, ona məhəbbət də müvəqqətidir. Dərk edir ki, hamını aldadır və hamı aldanır. Cavan qızların hər gün ona göndərdiyi məktublardakı sevgi etirafları əslində səmimi deyil və bunu həmin qızlar özləri də başa düşmür. O, hiss edir ki, heç zaman bu qızlardan heç birini xoşbəxt edə bilməz, çünki istedadsızdır, həmin xoşbəxtlik yalançı olar. O, bütün varlığı ilə dərk edir ki, həmişə özünü də aldadıb. Otellonu oynayıb, alqışlar qazanıb, lakin heç zaman özünü əsl Otello hiss etməyib. Hamleti oynayıb, yenə də alqışlar qazanıb, lakin Hamletin hissləri heç zaman onun üçün doğma olmayıb. Bax, burada ölüm təskinlikdir, çünki bu zaman ölüm ən dəhşətli bir şeyə çevrilir. «Nə olsun?» – onsuz da hamımız öləcəyik. Əgər biz bütün həyatımız boyu özümüzü də, başqalarını da aldatmışıqsa – nə olsun? – onsuz da hamımız öləcəyik. Əgər biz öz bədbəxliyimizi görürüksə – nə olsun? – onsuz da hamımız öləcəyik. Biz bədbəxtlər də, başqa xoşbəxtlər də, biz acizlər də, başqa cəsurlar da. Bu zaman ölüm dəhşətdir, çünki ölüm öz istedadsızlığımızı, öz uğursuzluğumuzu görüb dəhşətə gələrkən bizim imdadımıza yetir. Ölüm dəhşətdir, çünki öz qadirsizliyimizi görüb dəhşətə gələndə köməyimizə yetir. Öz puçluğumuzu, öz boşluğumuzu, öz mənasızlığımızı görəndə ölüm ən dəhşətli şeydir, çünki köməyimizə yetir, təskinlik tapırıq – nə olsun? – hamımız öləcəyik. Nə üçün mübarizə edək, nə üçün öz həyatımızı yenidən quraq, nə üçün gecə içimizdən baş qaldıran filosofu səhər öldürməyək, onsuz da öləcəyik. Bax, bu ölüm ən dəhşətli şeydir. Ə d i l ə (həyəcanla). Yox... Düz demirsiniz. Düz demirsiniz. K i ş i. Nə üçün siz sevmədiyiniz bir adama ərə getmisiniz? Kiçik pauza. Ə d i l ə. Həqiqəti deyimmi? Yaxşı... Mən sizdən utanmıram... Mən tamaşaçılardan da utanmayacağam... Mən nə üçün sevmədiyim bir adama ərə getmişəm? Çünki mən ondan yaxşısına ərə gedə bilməzdim. Çünki məni alan yox idi. Çünki mən artıq otuz yaşında qarımış bir qız idim. Çünki mən artıq sevgiyə inanmırdım. Çünki mənim sevdiyim oğlanlar yalnız mənim xəyalımda idilər, həyatda belələri yox idi. K i ş i. Siz ona görə sevmədiyiniz bir adama ərə getmisiniz ki, daha sizin üçün fərqi yox idi. Siz öz uğursuz həyatınızla barışmışdınız o vaxt. Artıq siz özünüz öz taleyinizə qarşı biganə idiniz. «Nə olsun?» – ya sevdiyin adama ərə get, ya sevmədiyin adama. Ə d i l ə. Bəlkə də siz haqlısınız... Bəlkə də... Yoldaş Təkin səsi. Baba! İ ş ı q s ö n ü r. Babanın səsi. Bəli, Yoldaş Tək! Yoldaş Təkin səsi. Iş vaxtı qurtardı, saat altıdır. Babanın səsi. Bu saat, Yoldaş Tək. Işıq yananda hamı, o cümlədən, Ədilə öz yerində oturub. Kişi yoxdur. Baba qapının ağzında dayanıb heç kimi içəri buraxmır. B a b a. Olmaz, yoldaşlar, olmaz. Iş vaxtı qurtarıb. Saat altıdır. Yoldaş Tək yerindən qalxıb Ədiləyə yaxınlaşır. Y o l d a ş T ə k. Mən sizə təşəkkür elan edirəm, yoldaş Ədilə! Ə d i l ə (fikrindən ayrılaraq, başını qaldırıb bir neçə an Yoldaş Təkə baxır.) Nə deyirsiniz? Y o l d a ş T ə k. Mən sizə təşəkkür elan edirəm. Ə d i l ə. Nə münasibətlə? Dünən professor məndən şikayət etdiyinə görə? Y o l d a ş T ə k. Yox. (Barmağı ilə Ədilənin qarşısındakı şüşəni göstərir.) Mənim haqlı tənqidlərimdən nəticə çıxarıb daha bu «3»ün qarşısında «1» yazmırsınız. Ə d i l ə (şüşədəki «3»ə baxır). A-a-a... Y o l d a ş T ə k. Bəli, mən öz işçilərimin sağlam hərəkətlərini qiymətləndirirəm. Ə d i l ə. Şəxsi işimə yazacaqsınızmı? Y o l d a ş T ə k (təntənəli surətdə). Mütləq! Hətta yeri düşəndə yuxarılarda da deyəcəyəm. Onlara yaxınlaşan Baba Yoldaş Təkin son sözlərini eşidir. Baba(öz-özünə). Yalançının atası gorbagor olsun. BEŞİNCİ ŞƏKİL
| |
Baxış: 726 | |
Bütün rəylər: 0 | |