Z a m a n - 1929-cu i1, 1939-cu i1, 1964-cü i1, 1978-ci i1.
     M ə k a n - H a d r u t, B a k ı, N a r ı m.

     Q e y d. Parterdə, tamaşaçı1arın arasında oturmuş M ü ə 11 i f yerindən durub səhnəyə qa1xır və so1 küncdə, səhnənin 1ap kənarında dayanır. Bundan sonra o, söz demək istəyəndə, bütün tamaşa boyu eyni yerə çıxır, söz1ərini bitirdikdən sonra parterdəki yerinə qayıdır. M ü ə 11 i f danışdıqca, yeri gə1dikdə onun söy1ədik1ərinin pantomima i1ə səhnə i11yüstrasiyasını vermək mümkündür.

     M ü ə 1 1 i f, F a y t o n ç u, Faytonçunun k ö m ə k ç isi , X o s r o v, A r v a d.
     1929-cu i1. Hadrut. Sübh tezdəndir. Quşların səsi, qoyun-quzunun mələşməsi eşidilir. Səhnənin küncündə qoca bir kişi - Faytonçu, yanında cavan bir oğlan - Faytonçunun köməkçisi, yerdə çöməlib çörək yeyirlər.
     M ü ə l l i f. Elçin. «Taun yaşayır». Bir həyatın xronikası.
     F a y t o n ç u (çağırır). Xosrov müəllim, ay Xosrov müəllim, gün günortanı keçdi ki... Tez ol bir az... Müsəlmanın adətidir də... Qonşu kəndə gedəndə də, evdən elə ayrılır, elə bil dünyanın o başına gedir... Ay uçitel, tez ol bir az... (Oğlana) Günortayacan gərək Şuşaya çatım... Axşama geri qayıtmalıyam. Sən çörəyini ye... Şuşalının gərək yeməyinin vaxtı keçməsin. (Gülür.) Bu Xosrov müəllim ki var e, çox qənimət adamdı... Bütün fikri-zikri məktəbnəndir... Rus dili müəllimidi... Yaxşı hörməti var Hadrutda... Kimin nə dərdi-səri olsa, onun yanına qaçır, yuxarılara ərizələrini ona yazdırır... Heç kimdən köməyini əsirgəmir... O gün olsun ki, sən də belə bir alim uçitel olasan! (Qışqırır.) Ay uçitel, sən Allah, tərpən! (Oğlana) Özü də, görürsən, kimsə çox sağ ol üçün, hörmət üçün Allahın olanından, nə bilim, yumurtadan, motaldan, yağdan, qaymaqdan gətirib vermək istəyir... Ömründə qəbul etməz!.. Ə, tövbə! Heç nə götürmür, deyir, guya, bunların hamısı müəllimin borcudu... Kişi görür də!.. Görür ki, camaat it günündə yaşayır! Bu bolşeviklərə, vallah, nə deyim mən?! (Özü öz sözlərindən ürkür.) Ə, birdən gedib orda-burda ağzını Allah yolunda qoyarsan ha!.. Sən çalış, bax, bu uçitel kimi bir adam ol! İndi Şuşaya gedir, müəllimlərin, deyir, orda böyük yığıncağıdı... Bakıdan, Gəncədən, İrəvandan da gələcəklər... (Qışqırır.) Uçitel, ay uçitel!..
     Xosrov, əlində çamadan, evdən çıxır. Arxadan uşaqlarm səsi gəlir. Arvadı, qucağında körpə uşaq, onun ardınca çıxır.
     Ay Xosrov müəllim, gəl çıx də... (Y'anındakı oğlana) Sən qaç faytonu rahla.
     Faytonçunun köməkçisi cəld qalxıb gedir. Faytonçu süfrəni yığışdırır.
     Ay uçitel, yazıq dəllək öldü də... Bildin?!
     X o s r o v (diksinir). Dəllək?!.
     F a y t o n ç u. Hə... Dünən gecə... Sağlam adam idi... Ayağı sınmışdı... Damı düzəldəndə yıxılmışdı... Balnisanın baş həkimi Xudyakov doktor yaman hirslənib... Mənimlə qonşudur axı... Bütün günü balnisadadır... Dəllək dördüncü adamdır ki, öldü balnisada... Özü də, dördü də cavan adam... Hə, Xudyakov doktor yaman özündən çıxıb!..
     X o s r o v (nigarançılıqla). Mən də dünən məktəbdə nəsə xəstəxana ilə bağlı bir söhbət eşitdim...
     F a y t o n ç u. Əşşi, uçitel, Allah deyən olacaq! Gedək!
     Faytonçu səhnədən çıxır. At kişnəməsi eşidilir. Xo sro v arvadına baxır, körpəyə baxır. Birdən arvad körpəni ona verib tələsik evə keçir. İçəridən uşaqlarm səsi eşidilir.
     -Ata, sağ ol!..
     -Ata, tez gəl!..
     -Ata!..
     -Ata!..
     X o s r o v (evə tərəf qışqırır). Siz durmayın yerinizdən! Yatın!
     Arvad, əlində su, geri qayıdır. Körpəni Xosrovdan alır və ərinin ardmca su atır.
     İşıq sönür.

     L e v Z i l b e r.
     Bakı. Qaranlıqda telefon zəngi. Səhnənin bir küncü işıqlanır.
     Lev Zilber dəstəyi qaldırır.
     T e l e f o n s ə s i. Professor Zilber?! Qovorit sekretar Narodnoqo Komissariata Zdravoxraneniya! Seyças s vami budet qovorit tovariş komissar.
     Pauza.
     Alo! Tovariş Zilber?
     Z i l b e r. Ya vas sluşayu, tovariş komissar!
     T e l e f o n s ə s i (həyəcanlı). Tovariş Baqirov prosit vas nemedlenno priyexat k nemu! Maşina za vami uje vıyexala! Vı slışete menya, Lev Aleksandroviç? Tovariş Baqirov sam liçno pozvonil! Vıyezjayte nemedlenno!
     Qırıq-qırıq telefon səsi.
     Z i l b e r (telefonun dəstəyini asaraq, yavaşdan). Menya vızıvayut v ÇK?!.
     İşıq sönür.

     M i r C ə f ə r B a ğ ı r o v, L e v Z i l b e r, Z a b i t.
     Səhnənin o biri küncündə işıq yanır. Bakı. Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası Baş Siyasi İdarəsinin rəisi Mir Cəfər Bağırov bir dəstə karandaşı iki əli arasında qarışdıra-qarışdıra öz kabinetində gəzişir. Mir Cəfər Bağırovun gözlərində girdə və qalın şüşəli eynək var. Lev Zilber və onu müşayiət edən Z a b i t kabinetə daxil olur.
     Z i l b e r. Zdravstvuyte, tovariş Baqirov!
     B a ğ ı r o v (onun salamına əhəmiyyət vermədən, eləcə gəzişəgəzişə). Mı poluçili s Qadruta ot tovarişa Marqulina teleqrammu. V Qadrute epidemiya çumı.
     Pauza.
     No, vozmojno eto ne çuma... (Bir anlıq ayaq saxlayır.)
     Z a b i t (mil kimi dayanmış vəziyyətdə). Ne mojet bıt, çtobı na naşey zameçatelnoy zemle zavelas takaya qadost!
     Mir Cəfər Bağırov girdə və qalın şüşəli eynəyinin arxasından tərs-tərs Zabitə baxır və bu zəhmli baxışlar altında Zabit daha da mil dayanır.
     B a ğ ı r o v (Lev Zilberə). Sroçno, siyu je minutu vı doljnı vıyexat v Qadrut! S vami poyedut bakterioloqiçeskaya qruppa, krome nix eşo tri tovarişa. Vse otçetı, vsya qrafika, vse diaqnozı, vse spravki peredavat im v sroçnom poryadke! V Qadrute vam budet pomoqat mestnıy predstavitel Qlavnoqo politupravleniya! Vse! Seyças je vıyezjayte!
     Lev Zilber getmək istəyir.
     Smotrite, professor, mı sledim za vsem xodom sobıtiy! A vas mı toje xoroşo znayem! İmeyte eto v vidu!
     Pauza.
     İ ne zabıvayte konsperatsiyu! Konsperatsiya obyazatelno!
     İşıq sönür.

     Lev Z i l b e r, M u r a d İ l d ı r ı m l ı, M ü ə l l i f. Səhnənin əks küncündə işıq yanır. Hadrut. Murad İldırımlı Lev
     Zilberə yaxmlaşır.
     İ l d ı r ı m l ı (əlini uzadaraq). Baş Siyasi İdarənin müvəkkili Murad İldırımlı.
     Z i l b e r (onunla əllə görüşür). Mənə dedilər ki, sizinlə işləyəcəyik... Eşidirəm.
     İ l d ı r ı m l ı. Məsələ belədir. Tauna tutulmuş ilk adam yaxınlıqdakı erməni kəndindən idi. Xəstəxananın baş həkimi Xudyakov onu ümumi palataya qoydu və bundan sonra da taun Hadrutda fironluq etməyə başlayıb. Əvvəlcə elə o cavan oğlanla bir palatada yatan dəllək, sonra feldşer, sonra da o biri xəstələr yoluxub öldülər. Xudyakovun özü də öldü. Amma o zaman hələ bizim ağlımıza gəlmirdi ki, bu, taundur. Biz sonradan bildik.
     Z i l b e r. Necə yəni sonradan? Bəs kim qərar çıxartdı ki, söhbət taundan gedir?
     İ l d ı r ı m l ı. Xudyakov xəstələnəndən sonra, özü yaxınlıqdakı hərbi bölmənin həkimi Lev Morqolinə xəbər verib, taunu Morqolin müəyyən etdi. O saat da Bakıya teleqram vurdu. Mən onun siyasi sayıqlığına inanıram!
     Z i l b e r. Kimin siyasi sayıqlığına?
     İ l d ı r ı m l ı. Morqolin həkimin!
     Z i l b e r (dərindən nəfəs dərir). Mən indi həkim Morqolini görə bilərəm?
     İ l d ı r ı m l ı. Xeyr! Morqolin də tauna tutulub. Xəstəliyini hiss edəndən sonra, otağına heç kimi buraxmadı. Hərbçilərlə bütün əlaqəsini kəsdi. İki gündən sonra, görəndə ki, xəstəliyi şiddətlənir, gecə otağının qapısını qıfılla bağlayıb hərbi hissədən çıxıb. Hara gedib, bilinmir. İstəməyib ki, xəstəliyi başqalarına yoluxsun. Buyurun. (Cibindən zərf çıxarır.) Morqolinin məktubudur. Bunu hərbi hissənin komandiri verdi ki, sizə çatdırım.
     Z i l b e r (oxuyur). «Əziz yoldaşlar, hərarətim 39,5-dir. Buradan gedirəm ki, başqalarını yoluxdurmayım. Gedirəm ki, sakit ölüm. Sosializm cəmiyyətinin nikbin və sağlam qurucuları kimi salamat qalın! Əlvida, Lev Morqolin.»
     Pauza.
     Neçə yaşı var idi?
     İ l d ı r ı m l ı. Mənimlə yaşıd idi.
     Z i l b e r. Sizin neçə yaşınız var?
     İ l d ı r ı m l ı. İyirmi dörd.
     Z i l b e r. Yazıq...
     İ l d ı r ı m l ı. Yazıq? Kim idi yazıq?
     Z i l b e r. Doktor Morqolin...
     İ l d ı r ı m l ı. Niyə? O bütün varlığı ilə sosializm cəmiyyətinə inanırdı, professor, nə üçün yazıq?
     Pauza.
     O yazıq deyildi, əsl bolşevik idi!
     Pauza.
     Siz partiyanın üzvü deyilsiz?
     Z i l b e r. Xeyr.
     İ l d ı r ı m l ı. Aydındır...
     Pauza.
     Alınmış məlumata görə düşmənlər taundan ölmüş meyitlərin qəbrini açır, bədən üzvlərini kəsib camaatın içində xəstəlik yayırlar.
     Z i l b e r (dəhşətlə). Nə?
     İ l d ı r ı m l ı. Bəli!
     Z i l b e r. Mən sizi başa düşmədim.
     İ l d ı r ı m l ı (kəskin). Yoldaş bitərəf professor! Əgər belə bir vaxtda, şəxsən yoldaş Mir Cəfər Bağırov sizi Hadruta göndəribsə, deməli, yaxşı professorsunuz! Ancaq xalq düşmənlərinin nəyə qadir olduğunu bilmirsiniz! Bütün bunlar kulakların işidir! Bütün bunların arxasında ingilislər dayanıb! Hadrutdakı taun təbii fəlakət deyil! Sinfi təxribatdır!
     Arxa planda ağ geyimli, üzləri əleyhqazla bağlı adamlar ətrafı yoxlayır, haranı isə göstərir, nəyə isə işarə edir.
     Z i l b e r. Bu ola bilməz! Siz nə danışırsız?! Sizin dedikləriniz həqiqətə uyğun deyil! Sizin dedikləriniz... cəfəngiyyatdır! (Özünü ələ alaraq) Bağışlayın...
     İ l d ı r ı m l ı (eyni qətiyyətlə). Yoldaş professor, taunu Hadruta Sovet İttifaqının düşmənləri gətirib! Bu işdə xarici agenturanın, onların yerli əlaltılarının, qolçomaqların əli var!
     Z i l b e r. Siz heç bilirsiniz nə danışırsınız?! Bu, xəstəlikdir, bu... elmdir, tibbdir. Özü də, cavan oğlan, siz də təhlükəsizlik tədbiri görün! Əlcək geyin, zərdab qəbul edin, tənzif taxın.
     İ l d ı r ı m l ı. Qorxmayın, professor, düşmənlərin yaydığı xəstəlik «Çeka»ya heç nə edə bilməz! Siz elmdən danışırsınız. Amma mən deyirəm ki, bu, düşmənlərin işidir. Meyitlərin bədən üzvlərini kəsib camaat içində taunu yayırlar. İnanmırsınız, gəlin baxın!
     Murad İldırımlı sürətlə kənardakı qəbirlərdən birinə yaxınlaşır və var gücü ilə onun daşını qaldırır.
     Z i l b e r (həyəcanla). Nə edirsiniz?! Oranı açmaq olmaz! Dayanın, yoldaş... e-e-e... yoldaş İldırımlı!
     İ l d ı r ı m l ı. Buyurun, baxın! Hamısının bədən üzvlərində yara var. Bıçaq yarası!
     Lev Zilber heyrətlə qəbirə baxır.
     Diqqətlə baxın! O birisinin qarnına, bu birisinin döş qəfəsinə baxın! Görün mən düz deyirəm, ya yox?!
     Z i l b e r (şaşırmış haläa). Heç nə başa düşmürəm! Mən belə bir şeyi nə elmi ədəbiyyatda oxumuşam, nə də özüm belə bir hadisəyə rast gəlmişəm!
     İ l d ı r ı m l ı. Oxumamısız... Rast gəlməmisiz... Əlbəttə! Çünki bunlar insan deyillər! Bunların arxasında ingilislər, müsavatçılar, pantürkistlər, daşnaklar, sərhəddi keçib gələn monarxist ünsürlər, zəhmətkeş xalqların qəddar düşməni beynəlxalq kapitalizm dayanıb!
     Z i l b e r. Axı...
     M ü ə l l i f. Professor Lev Zilber Murad İldırımlını başa salmağa çalışdıqca, hiss edirdi ki, müvəkkilin onunla bağlı şübhələri daha da artır. Və bundan sonra, professor Lev Zilber xəstələri müayinə edərkən, bakterioloji analizlər apararkən, Murad İldırımlı gəlib onun yanında dayanırdı, diqqətlə baxırdı və əlbəttə, bunun özündə də, bir nəzarət var idi. Gecələrdən birində professor Lev Zilberi və onun həmkarlannı sarsıdan, hətta, taundan da dəhşətli hadisə bu oldu ki, qəbirdən çıxarılan dördüncü meyitin - bu, beş gün əvvəl taundan həlak olmuş Faytonçu kişinin meyiti idi - döş qəfəsində bıçaq yarası tapıldı. Professor Lev Zilber səhər saat beşdə gəlib Hadrutda qaldığı otağa çatdı. Amma heç beşcə dəqiqə də yata bilmədi. Bakıdan, Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası Xalq Komissarları Sovetindən teleqram gəldi. Onu təcili Bakıya çağırırdılar. Baş Siyasi İdarənin müvəkkilinin Bakıya göndərdiyi teleqram öz işini görmüşdü. Hadrutla bağlı ətraf rayonlarda cürbə- cür şayiələr gəzirdi. Şuşaya də xəbər yayılmışdı ki, Hadrutu bağlayıblar. Xosrov müəllimin bütün fikri maarif işçilərinin Şuşada keçirilən seminarının gedişatında idi. Və o, əvvəlcə bu şayiələrə inanmırdı, amma elə ki, Xosrov müəllim daha Şuşada bazar başında Faytonçu kişini görmədi, elə ki, Hadrutla bütün əlaqələr doğrudan da kəsildi, Xosrov müəllimin ürəyində, sızıltısını bütün ömrü boyu unutmayacağı bir nigarançılıq baş qaldırdı. Və həmin nigarançılıq onu seminarın işini yarımçıq buraxmağa, heç bir icazə almadan Hadruta qayıtmağa məcbur etdi.
     Z i l b e r (öz-özünə). Heç inanılası iş deyil! Əgər, doğrudan da, hər şey o müvəkkil deyən kimidirsə, onda axı, gərək bu meyitləri kəsənlərin özləri də tauna yoluxaydılar!..
     İşıq sönür.

     X o s r o v, Ə l ə s g ə r, Birinci ə s g ə r,
     Üçüncü ə s g ə r, ə s g ə r l ə r.
     İşıq yenə də səhnənin əks tərəfində yanır. Hadrutun ətrafı.
     Əsgərlər heç kimi Hadruta tərəf buraxmırlar.
     X o s r o v (bir-bir əsgərlərə yaxınlaşır). Mən Hadrutdanam. Burdanam. Müəlliməm. Şuşaya seminara getmişdim. Orada eşitdim ki, Hadrutu bağlayıblar. Seminarı yarımçıq qoyub gəlmişəm.
     Birinci əsgər. Hadruta olmaz!
     X o s r o v. Axı, niyə olmaz?
     Birinci əsgər. Olmaz!
     X o s r o v (İkinci əsgərə yaxınlaşır). Niyə?.. Niyə axı?..
     İ k i n c i ə s g ə r (pıçıltıyla). Bir dəstə düşmən ifşa olunub. Kollektivləşdirməyə qarşı ziyançılıq işləri ilə məşğul imişlər. İndi onların bütün rayon üzrə istintaqı gedir.
     X o s r o v. Mənim düşmən kimi ifşa olunası heç kimim yoxdur, üç uşağım var, bir də arvadım...
     Ü ç ü n c ü ə s g ə r. Hadrut bağlıdır. Getmək olmaz!
     X o s r o v. Necə olmaz?! Axı, mənim...
     Birinci ə s g ə r. Hadruta olmaz!
     M ü ə l l i f. Eləydi... Xosrov müəllimin Hadrutda ifşa ediləsi bir adamı yox idi: altı yaşlı Cəfər idi, dörd yaşlı Aslan idi, iki yaşlı Azər idi, bir də ki, Şirin idi və Azərbaycanda doqquz il idi Sovet hakimiyyəti qurulmuşdu. Hələ ki, altı yaşında, dörd yaşında, iki yaşında düşmən ifşa olunmamışdı.
     Ə sgərlər tüfəngin qundağı ilə Xosrovu səhnədən çıxarır.
     İşıq sönür.

     M i r C ə f ə r B a ğ ı r o v, L e v Z i l b e r.
     İşıq səhnənin o biri küncündə yanır.
     Bakı. Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası Baş Siyasi İdarəsinin rəisi
     Mir Cəfər Bağırovun kabineti. Mir Cəfər Bağırov iki əli arasında tutduğu bir dəstə karandaşı bir-birinə sürtə-sürtə otaqda var- gəl edir.
     Ayaq üstə dayanmış Lev Zilber məlumat verir.
     Z i l b e r. Mən, həkim Morqolinin məlumatlarını təsdiq edirəm. Hadrutu taun bürüyüb. Xəstəlik əvvəlcə erməni kəndlərində sürətlə yayılmağa başlayıb...
     B a ğ ı r o v. Nə üçün?
     Z i l b e r. Ona görə ki, kənd camaatı arasındakı türkəçarəçilər meyitləri açıb, bıçaqla zədələyirmişlər ki, güya xəstəlik həmin bıçaqdan qorxub çəkiləcək. Bu da o erməni kəndlərinə baha başa gəlib. Özləri meyitlərdən yoluxub həlak olublar. Əvvəlcə sizin müvəkkil elə bilirdi ki, bunu sovet hökumətinin düşmənləri qəsdən edirlər.
     B a ğ ı r o v (ayaq saxlayaraq, girdə və qalın şüşəli eynəyinin arxasından diqqətlə Zilberə baxır). Siz düşmənlərdən belə şeylər gözləmirsiz?
     Z i l b e r (özünü itirmiş halda). Mən... Bilirsiz...
     B a ğ ı r o v (yenə var-gəl edərək onun sözünü kəsir). Hadrutdakı taun epidemiyasını gizli saxlamaq lazımdır! Konsperasiya üçün, bütün rəsmi xəbərlərdə, məlumatlarda «taun» sözü «filiz» kimi yazılmalıdır! Qeyri-rəsmi, yəni şəxsi məktublaşmada isə bu barədə bir söz demək qəti qadağandır! Aydındır?
     Z i l b e r. Bəli!
     B a ğ ı r o v. Davam edin!
     Z i 1 b e r. İndi xəstəlik azərbaycanlılann yaşadıqlan kəndlərə də yayılıb. Hadrutun özü də taun içindədir...
     B a ğ ı r o v. Nə etmək lazımdır?
     Z i l b e r. Birinci, bütün rayon ordu ilə əhatə olunmalıdır ki, kimsə taunu yoluxdura biləcək bir şeyi Hadrut ərazisindən çıxara bilməsin! Hadrut özü də, əlavə olaraq, ikiqat mühasirəyə alınmalıdır! İkinci, bütün meyitlər yandırılmalıdır!
     Pauza.
     B a ğ ı r o v. Davam edin!
     Z i l b e r. Üçüncü, bütün rayon əhalisi üçün isti çadırlar və alt paltarından tutmuş üst paltarına, ayaqqabıyacan, tam geyim komplekti göndərilməlidir! (Get-gedə daha sürətlə danışaraq) Dördüncü, bütün əhali çılpaq soyunmalı, göndərilmiş paltarları geyinməlidirlər. Məcburi olaraq hamı öz evindən çadıra köçürülməlidir. Bu əməliyyat ciddi nəzarət altında olmalıdır ki, heç kim təzə paltarına taunlu paltarların mikrobunu keçirməsin. Onların əynindən çıxarılmış paltarların hamısı həmin şəxslərin öz evində qalmalıdır! Beşinci, evlərdən çadırlara köçürülmə zamanı taunlu xəstələrlə birinci dərəcəli və ikinci dərəcəli təmasda olan şəxslərin hamısının təcrid edilməsi təmin olunmalıdır.
     B a ğ ı r o v. Dərəcələri kim müəyyənləşdirir?
     Z i l b e r. Biz sizin adamlara təlimat vermişik.
     B a ğ ı r o v (gəzişə-gəzişə). Davam edin!
     Z i l b e r. Altıncı, epidemiya yayılmış əraziyə kimyəvi dəstələr göndərilməlidir...
     B a ğ ı r o v (səbrsiz). Nə üçün?
     Z i l b e r. Onlar bütün binaları, tikintiləri, xlorpikrinlə dezinfeksiya etməlidir. Xlorpikrin taun zamanı ən yaxşı dezinfeksiya vasitələrindən biridir. Taun mikrobunun bitlərini, gəmiriciləri məhv edir. Nəhayət, epidemiya baş vermiş rayona həkim-gigiyena dəstəsi göndərilməlidir!
     Pauza.
     Mir Cəfər Bağırov Lev Zilberə yanaşaraq, düz onun gözlərinin içinə baxır.
     B a ğ ı r o v. Siz niyə indiyə kimi partiyaya daxil olmaq üçün ərizə verməmisiniz?
     Z i 1 b e r (şaşırmış halda). Mən... həkiməm, siyasətçi deyiləm...
     Pauza.
     B a ğ ı r o v. Biz bu bəladan qurtara biləcəyik?
     Z i 1 b e r. Dediklərimi eləyə bilsək... qurtararıq.
     Mir Cəfər Bağırov keçib stolun başında dayanır.
     B a ğ ı r o v (əlindəki karandaşları stolun üstünə çırparaq qışqırır). Hadrut yandırılmalıdır!
     İşıq sönür.

     X o s r o v, R u s ə s g ə r i, Q ı r m ı z ı Y a q u b, L e v Z i l b e r, M ü ə l l i f, ə s g ə r l ə r.
     Hadrutun ətrafı. Alovun şölələri altında səhnə işıqlanır. Əsgərlər Hadrutu ikiqat mühasirəyə alıb. X o s r o v qaçaraq Rus əsgərinə yanaşır.
     Rus əsgəri. V Qadrut nelzya!
     X o s r o v. Ya je tam jivu, tam moya semya, moi deti, moya jena...
     Rus əsgəri. Nelzya!
     X o s r o v. Poçemu?! Poçemu nelzya?! Xot obyasnite!
     Rus əsgəri. Nelzya!
     X o s r o v. Posluşayte, ya uçitel. Prepadayu russkiy yazık. Sprosite zdes lyuboqo. Vse znayut menya. Pozvonite v ispolkom! Pozvonite rukovoditelyam rayona, vse menya znayut...
     Rus əsgəri. Nelzya! Nelzya! V Qadrut nelzya!
     X o s r o v. No poçemu?! Poçemu nelzya?! V çem priçina?! Mojet ya moqu bıt poleznım?! Ya je prepodavatel ruskoqo yazıka!..
     Rus əsgəri. Nelzya!
     X o s r o v (birdən Qırmızı Yaqubu görür. Qışqırır). Yaqub yoldaş, Yaqub yoldaş, mənəm də, Yaqub yoldaş, tanımadın məni?! Xosrov müəlliməm də, uçiteləm...
     Q ı r m ı z ı Y a q u b. Niyə tanımadım?!.
     X o s r o v. Tanıdın?! Bəs niyə buraxdırmırsan məni? Axı, sən də rütbəli adamsan!
     Qırmızı Yaqub. Getmə, uçitel! Getməli yer deyil Hadrut!...
     X o s r o v. Niyə?
     Qırmızı Yaqub. Soruşma, uçitel!..
     X o s r o v. Nə olub axı?!..
     Qırmızı Yaqub. Başını götür get, qaç, qaç, uçitel, qaç buralardan!.. Bir də ömründə heç vaxt bu tərəflərə gəlmə!..
     Xosrov Qırmızı Yaqubun yaxasından yapışır.
     Onu silkələyir. Sonra yavaş-yavaş diz üstə yerə çökür.
     X o s r o v. Necə qaç? Necə getmə? Axı, mənim orada üç balam var!.. Ailəm var!..
     Q ı r m ı z ı Y a q u b. Yoxdur... uçitel... sənin... orada... daha... heç... kimin... yoxdur... Apardı, taun apardı hamını!..
     X o s r o v eləcə diz üstə, altdan yuxarı dəhşətlə Q ı r m ı z ı Y a q u b a baxır. Lev Zilber onlara yanaşır.
     Z i l b e r (Xosrova baxaraq). Kto etot nesçastnıy?!..
     X o s r o v diz üstə tonqala baxa-baxa it kimi zingildəyir.
     Q ı r m ı z ı Y a q u b. Etot çelovek... uçitel... russkiy yazık... dayet v şkole... tri malenkix sına... poqibli... tri sına... malenkix... jena... toje poqibla! Sam zdes ne bıl!
     Z i l b e r. A kak on oçutilsa zdes? Kak prorvalsya v Qadrut? Ves Qadrut ved okrujen?!
     Q ı r m ı z ı Y a q u b. Ne znayu! Kak ptisa! Kak ptisa! Kak ptisa!
     M ü ə l l i f. Və Qırmızı Yaqubun gözləri doldu. Azərbaycanda, sovet hakimiyyəti qurulandan sonra, 9 il ərzində başqalarını ağladan bu adam, bu bolşevik, bu «Qırmızı» ləqəbli milis işçisi, indi özü uşaq kimi içini çəkə-çəkə ağlamağa başladı. Professor Lev Zilber də, Qırmızı Yaqub da, dizləri üstə çöküb xəstə bir parıltı ilə işıldayan gözlərini tonqala zilləyərək xırıltılı səslə it kimi qınq-qınq zingildəyən Xosrov müəllimə baxırdılar. Həmin gecəyarısı Hadrutdakı o tonqal eləcə yandı, sonra o alov zəiflədi, söndü. O yerləri yenə də gecənin qaranlığı aldı. Tamam sakitlik çökdü. İndi bu yerlər tamam bomboş idi. Bir azdan səhər açılacaqdı. Sonra günlər, aylar, illər ötəcəkdi və o zaman o tonqal yerinin izisorağı da qalmayacaqdı, o tonqal yerində çiçəklər açacaqdı. Sosializm, kommunizm qurulacaqdı. Kapital dünyası məhv ediləcəkdi, bütün dünya proletariatı azad olacaqdı.
     İşıq sönür.

     Ə l ə s g ə r, Ə f l a t u n, C ü m ş ü d l ü.
     1939-cu il. Bakı. Məktəb. Məktəbin direktoru Ələsgər müəlli- min kabineti. Məktəbin partiya təşkilatınm sədri Əflatun müəllim hövlnak Ələsgər müəllimin kabinetinə daxil olur.
     Ə f l a t u n. Görürsünüz, bu maskalanmış düşmənləri, Ələsgər məllim?! Kirovu, o adı nədir, şey... Mij... Mej... Menj... Menjinskini, Kuybışevi, Qorkinin yazıq oğlunu, Qorkinin özünü bu şpionlar necə öldürdülər?!. Svoluşlar, Molotovu, Kaqanoviçi, Voroşilovu, hətta, hətta... o adı nədir, şey, adamın dili də gəlmir desin, hətta əziz atamız Stalin yoldaşı öldürmək istəyirmişlər... Ay siz öləsiz!.. Qoymarıq!.. Biz, o adı nədir, şey, sayıq dayanmışıq keşikdə!.. Svoluşlar!.. Ancaq, Ələsgər müəllim, biz hələ bir dənə də olsun buxarinçini, əclaf rıkovçunu ifşa eləməmişik. Mən elə bilirəm ki, Ələsgər müəllim, bu bizim üçün, o adı nədir, şey, pazordur...
     Ə l ə s g ə r. Ay Əflatun müəllim, sən, axı, humanist adamsan, xeyirxahsan, hamıya yaxşılıq eləmək istəyirsən, tələsmə... ancaq tələsmə...
     Ə f l a t u n (son ümidlə). Onda gəlin, bizim məktəb, o adı nədir, şey, məsələ qaldırsın, Təzə Piri söksünlər, Təzə Pir dayanıb camaatın gözünün qabağında, o adı nədir, şey, dini təbliğ eləyir...
     Pauza.
     Ə l ə s g ə r (güclə özünə gəlir). Hə, bax, bu yaxşı fikirdir, Əflatun müəllim!.. Ancaq sən tələsmə... hələ tələsmə...
     Ə f 1 a t u n. Keçən dəfə... o adı nədir, şey, getmişdim 5 nömrəli məktəbə. Bilirsən necə qabaqlayıblar bizi?! Orda «izhari-nifrət» mitinqində çıxış edən məllimlər, şagirdlər xalq düşmənləri Əhməd Cavada, Abbas Mirzə Şərifzadəyə, Salman Mümtaza, daha kimlərə, o adı nədir, şey, nifrətlərini izhar edirdilər. Şagirdlər həbs edilmiş atalarını lənətləyib, o adı nədir, şey, deyirdilər: «Mən bilirdim ki, atam belə əclafdır». Bax, onda, Ələsgər məllim, mənim, o adı nədir, şey, siyasi keşikdə dayanmaq, şey, ehtirasım coşurdu!.. O şagirdlərə qulaq asırdım, malades onlara, əsl komsomolçu, əsl pionerdilər də, Ələsgər məllim, ancaq biz isə, o adı nədir, şey, dayanmışıq bir kənarda...
     Ə l ə s g ə r. Sən tələsmə, Əflatun müəllim, yüz ölç, bir biç...
     Ə f l a t u n. Bəs, raykom, Ələsgər məllim? Məndən, o adı nədir, şey, tələb edirlər axı?! Deyirlər, niyə xalq düşməni ifşa etmirsən? Məni bura niyə göndəriblər?
     Ə l ə s g ə r. Raykomda da hamısı alicənab adamlardı da, ay Əflatun müəllim... Hamısı xeyirxah, sənin kimi təmiz adamlardı da!..
     Ə f l a t u n. Bilirəm də, ancaq... (Qətiyyətlə) Növbəti partiya iclasında, o adı nədir, şey, Xosrov məllimin məsələsini müzakirə etmək lazımdı!
     Ə l ə s g ə r (daxili bir həyəcanla). Ay Əflatun müəllim, o yazıqdan da xalq düşməni olar?! Görmürsən, qaragünün biridi, dərdin-sərin içindədi?..
     Ə f l a t u n. Elə məsələ də bundadı da, Ələsgər məllim, nəyin dərdini çəkir o, hə?! Nəyin?!. Niyə öz şəxsi, o adı, nədir, şey, kədərini ictimai işlərdən üstün tutur?! Biz bu cür xoşbəxt həyat qurmuşuq, sosializm təntənəsi içindəyik, yoldaş Stalinlə bir dövrdə yaşayırıq, onun o, adı nədir, şey, nəfəs aldığı hava ilə nəfəs alırıq, ancaq bu, o adı nədir, şey, dərd çəkir! Bəlkə, elə sosializmin təntənəsinin dərdini çəkir, hə?!
     Ə l ə s g ə r. Yox, yox, elə deyil, Əflatun müəllim... Sən özün insan psixologiyasının gözəl bilicisisən, elə deyil?
     Ə f l a t u n (bilmir nə desin). Mən... Şey...
     Ə l ə s g ə r. Elədi, əlbəttə, elədi...Ona görə də mən sənin xətrini yerlə göy qədər istəyirəm! Özün yaxşı bilirsən, hərənin bir xasiyyəti olur, bu Xosrov da belə adamdı də...
     Ə f l a t u n. İnanın mənə, Ələsgər məllim, Xosrov gizlin, o adı nədir, şey, trotskiçidi, ya da, o adı nədir, şey, zinovyevçidi! Gözlərindən görürəm!
     Ə l ə s g ə r. Düz adamsan də!.. Sənin bu cürə sayıq olmağın əla işdir, amma tələsmə, Əflatun müəllim, yüz ölç, bir biç, xəstə tələsər, armud vaxtında dəyər. Vallah, görərsən, sən elə bir xalq düşməni ifşa edəcəksən ki, hamı sənə əhsən deyəcək! Amma tələsmə... İndi məni bağışla, yaman yorulmuşam, mən gedim... Qar da, deyəsən, bərkiyir, sağ ol. Sağ ol, özün də tələsmə, Əflatun müəllim, tələsmə...
     İkisi də otaqdan çıxır. Ələsgər müəllim tələsik səhnədən gedir. Bu an əks tərəfdən rayon partiya komitəsinin şöbə müdiri Cümşüdlü görünür. Əflatun müəllim cəld ona yaxınlaşır.
     Ə f l a t u n. Yoldaş Cümşüdlü, mənim sizə sözüm var.
     C ü m ş ü d l ü. Eşidirəm.
     Ə f l a t u n. Siz özünüz bilirsiz ki, mən, o adı nədir, şey, partiyaçıyam. Əziz atamız Stalin yoldaşın kollekti... şey... kollektivləşdirmə siyasətinin şərəfinə oğlumun adını «Kolxoz» qoymuşam. Partiya iclaslarından tutmuş pioner toplantılarına qədər, bütün iclaslarda çıxış edirəm. Hamını da, o adı nədir, şey, xalq düşmənlərinin əhatəsində həmişə sayıq olmağa çağırıram, şübhəli adamlar haqqında, o adı nədir, şey, materiallar toplayıram... (Ora-bura baxaraq, pıçıltıyla) Lazımi yerlərə siqnallar verirəm... Amma məktəb müdiri Ələsgər məllim liberallıq edir. Mən özüm tramvay sürənlikdən gəlib partiya təşkilatının katibi olmuşam. Hələ tramvay parkında işləyəndə, bir konduktoru, iki tramvaysürəni zinovyevçi kimi, trotskiçi kimi ifşa etmişəm... Amma burada Ələsgər məllim... (Ehtiyatla) Mən də hamı kimi bilirəm ki, o qubalıdı, yoldaş Mir Cəfər Bağırovun yerlisidi, onu şəxsən tanıyır, uşaqlıqları bir yerdə keçib... Amma Ələsgər məllimin liberallığı...
     C ü m ş ü d l ü (qəzəblə). Məni provakasiyaya çəkmək istəyirsən?! Məndən söz almaq istəyirsən?!. Sənin kimilərini mən çox görmüşəm!.. Əlindən başqa bir iş gəlmir, istəyirsən provakasiya edəsən?! O qədər ifşa etməyə adam var ki, gör gəlib kimdən pıçıldayır raykomun qulağına?! Maymaq oğlu maymaq! Get kollektivdə xalq düşməni tap, ifşa elə!
     Ə f l a t u n. Qoymur axı...
     C ü m ş ü d l ü. Qoymur?!
     Ə f 1 a t u n. Hə, o adı nədir, şey...
     C ü m ş ü d 1 ü. Onda sənin özünü xalq düşməni kimi ifşa edərik!
     Cümşüdlü iti addımlarla səhnədən çıxır. Əflatun onun ardınca baxır, sonra yenə də ona tərəf qaçır.
     İşıq sönür.

     Ə 1 ə s g ə r, F i r u z ə, A r z u, F i r i d u n, X ı d ı r, K ə 1 ə n t ə r, Kələntərin a r v a d ı, Xosrov, Xosrovun arvadı, Ə 1 i b a 1 a, M ü ə 1 1 i f.
     Bakı. Ə1əsgər müə11imin evi. Sadə bir otaq. Ə1əsgər müə 11 imin arvadı Firuzə xanım sto1u bəzəyir. Divarda Stal i n i n ba1aca bir qız1a şək1i, «Şahsənəm», «Koroğ1u» və o dövrün başqa tamaşa1arınm afışa1arı ası1ıb. Ə1əsgər müə11im ə11ərini si1ə- si1ə otağa daxi1 o1ur.
     F i r u z ə. Bəs niyə be1ə gec gə1din?
     Ə 1 ə s g ə r. Əşi, o Əflatun müə11imin ə1indən güc1ə qurtarıb gə1mişəm. Pay atonnan! İnsan necə mərdimazar o1armış! O za1ım oğ1una imkan versən...
     F i r u z ə. O tramvaysürəni görüm e1ə tramvay a1tında qa1sın! Onu görüm qara torpağa girsin!
     Ə 1 ə s g ə r. Qarğış e1əmə. O da adamdı də, insandı, uşaq1arı var...
     F i r u z ə. Başqa1arı bəs adam deyi1?! Başqa1arının uşağı yoxdu?! Yazıq Əvəz bəy, gör o ağsaqqa1 kişinin başına nə oyun1ar açıb1ar ki, deyib, Türkiyə şpionuyam... Fransada oxuyub, heç o1masa, boynuna qoyaydı1ar ki, fransız şpionudur. Bədbəxt oğ1u bədbəxt... Arvadını, qızını da sürgün edib1ər Qazaxıstana...
     Ə 1 ə s g ə r. Bir az yavaş danış...
     F i r u z ə. Day bundan da yavaş necə danışım, ürəyim part1ayır axı! Bir məm1əkətdə ki, tramvaysürəni birdən-birə məktəbdə partiya təşki1atının katibi qoya1ar, onda be1ə o1ar də...
     Ə 1 ə s g ə r (söhbəti dəyişir). Yaxşı, nə kömək edim sənə?
     F i r u z ə. Sağlığın! Dincəl bir az. Özün də darıxma, Allah qoysa, yaxşı qonaqlıq olacaq.
     M ü ə l l i f. Qəribədir, həmişə belə bir gözlənilməz soyuq düşəndə, qar yağanda, Ələsgər müəllimin içini bir narahatlıq bürüyürdü, amma bugünkü soyuq, bu qar, indi bu adamın ürəyinə sovet hakimiyyəti qurulandan bəri hiss etmədiyi bir coşğunluq, bir ruh yüksəkliyi, hətta ağlasığmaz olsa da, bir hərarət gətirmişdi. Qəribədir, qar və hərarət! Elə bil lopa-lopa yağan o ağ qar, daha dünyanın qara yox, ağ günlərindən xəbər verirdi... Bu gün yeganə qızının ad günü idi, bəlkə ona görə belə idi? Amma... amma lap dərində, o dərinə ki, ora yol çox uzaq idi, qarın o hərarəti elə bil ki, gedib ora çata bilmirdi və orada yenə də... yenə də nəsə bir narahatlıq qalmaqda idi.
     F i r u z ə (gülümsəyir). Sən elə həmişə narahatsan də... Bir yerə gedəndə, neçə saat əvvəl hazırlaşıb oturursan. Kislavodskiyə gedəndə, yayda, qatarın tərpənməyinə üç saat qalmış bizi vağzala aparırdın... Eh, hayıf deyildi o sakit günlər!.. Qədrini bilmirmişik!
     Ə l ə s g ə r. Bir şey almaq lazım deyil?
     F i r u z ə. Yox, hər şey var, narahat olma.
     Ə l ə s g ə r. Çörək az deyil?
     F i r u z ə. Yox, yox, sən narahat olma də, hər şey var. (Otaqdan çıxır.)
     Ə l ə s g ə r (pəncərəyə yaxınlaşır). Amma bu gözəl qardan olmaz ha!..
     F i r u z ə (yenidən otağa daxil olur). Maşallah, Arzunun əlindən evdə albuxara qalmır, bunları gizlədib saxlamışdım bu gün üçün. Bu da Ordubad ləpəsi!.. (Əlindəkiləri mizin üstünə düzə-düzə, yavaşdan) Ay Ələsgər, bilmirəm niyə, amma səhərdən bəri, Allah qəni-qəni rəhmət eləsin, professor Fazil Ziya yadıma düşüb. Necə deyərdi? «Tez-tez teatra gedin, plov yeyin, üzünüz gülsün həmişə!..» Yazıq kişiyə, bütün Bakının tanıyıb hörmət etdiyi bir həkimə necə də «pantürkist» adı qoyub, güllələdilər!.. (Daha da yavaşdan) Allah sizə lənət eləsin! Gördüyünüz işlər öz başınıza gəlsin!
     Ə l ə s g ə r. Nə isə, belə bir gündə bu sayaq işləri yada salmaq, fikirləşmək lazım deyil.
     A r z u otağa daxil olur.
     A r z u . Ata, Əvəz bəy də gələcək bu gün?
     Ə l ə s g ə r. Sən daha Əvəz babanın adını çəkmə.
     A r z u . Niyə?
     Ə l ə s g ə r. Belə məsləhətdi.
     A r z u . Niyə belə məsləhətdi?
     F i r u z ə . Qızım, get paltarını dəyiş, təzə donunu geyin. İndicə qonaqlarımız gələcək.
     A r z u o biri otağa keçir.
     Ə l ə s g ə r (qızın ardınca baxaraq). Məktəbdə Pavlik Morozovçular dəstəsinin ən fəal üzvüdü, dünən arakəsmədə dayanıb baxıram ki, dəstənin divar qəzetində Hüseyn Cavidi pionerlərin düşməni kimi ifşa edib...
     F i r u z ə. Ələsgər, hələ başa düşmür... uşaqdır də... Uşaqdır, başa salarsan, gedər ağzından bir söz qaçırar... Allah iraq eləsin!
     Ə l ə s g ə r (az qalapıçıltı ilə). O boyda bir insanı, Cavid əfəndini deyirəm, necə də məhv etdilər?! Vallah, fikirləşəndə ürəyimdən qapqara qanlar axır! Məsələ müsəlmanlıqda, xristianlıqda deyil! Bunların mayasında sökmək, dağıtmaq, kor qoymaq, yerlə yeksan etmək, ocaqları söndürmək var! Bunların etiqadı şeytanadır! Oğul atanı satır, qardaş qardaşı ifşa edir, qız anadan imtina edir, arvad ərindən Partiya təşkilatına şikayət ərizəsi yazır, bacı bacıdan casusluq edir, məscidlər, kilsələr dağıdılır... Adam arvadı ilə danışanda da qorxur ki, siyasi səhv buraxar! Bunun axırı nə olacaq?! Bu necə zəmanədir, necə quruluşdur?! Hansı dövrdə, hansı quruluşda bu qədər qorxu olub?!
     F i r u z ə. Özün demədin ki, bu gün gərək bunlar barədə fikirləşməyək? Qanını qaraltma, indi qonaqlar gələcək...
     Ə l ə s g ə r (heç cürə özünü ələ ala bilmir, tamam pərişan). Adam özü özündən ehtiyat edir... (Divardakı tamaşa afişalarını göstərir.) İndi o adam ki, bu əlifba ilə yox, ərəb əlifbası ilə oxuyur, deməli, xalq düşmənidir! Belə də zülm olar?!
     Firuzə xanım Stalinin divardan asılmış portretinə tərəf çevrilib iki əli ilə də ona kül qoyur.
     F i r u z ə. Ala e!..
     Ə l ə s g ə r. Axı, ay başınıza dönüm, bu ərəb əlifbası ilə bu bədbəxt xalq min ildi ki, yazıb oxuyur! Evində ərəb əlifbası ilə kitab varsa, deməli, sən sovet hökumətinin düşmənisən, Müsavatın agentisən, millətçisən, panislamistsən, pantürkistsən?! Kimə başa salasan ki, bu əlifba ilə Füzuli yazıb, Vaqif yazıb!
     F i r u z ə. Eh, tək kitabdır bəyəm?! Bunlar daşlarla da düşmənçilik edirlər. Bibiheybəti, o gözəl məscidi, görmədin, yerlə yeksan etdilər?!.
     Ə l ə s g ə r. Dünyanın ən günahsız yeri qəbiristanlıqdır, ora da əl atırlar, məqbərələri dağıdırlar, orada da bəd əməllər axtarırlar. Yaxşı, ay əclaflar, ay vicdansızlar, ay nankorlar, ay adını yeni həyat qurucusu qoyub həyatı dağıdanlar, yaxşı, deyək ki, məscidlər müsəlmanınkıdır, bəs, Bakının ən gözəl yerindəki o nəhəng Aleksandr kilsəsinin niyə daşını daş üstə qoymadız, uçurtduz, yox etdiz?!
     F i r u z ə. Sakit ol, qoy cəhənnəm olsunlar, bəsdir...
     Pauza.
     Kimləri çağırmısan?
     Ə l ə s g ə r. Özün bilirsən də... Əlibala müəllimdi, Firudin müəllimdi, Kələntər müəllimdi, bir də... Xıdır müəllimi çağırdım...
     F i r u z ə. O idman müəllimini?
     Ə l ə s g ə r. Neyləyim? O da mərdimazarın biridir, istəmirəm tramvayçıyla birləşib camaatın başına müsibət açsın!.. Xosrov müəllimdi...
     F i r u z ə. Xosrov müəllim arvadı ilə gələcək?
     Ə l ə s g ə r. Hə, yəqin ki... Demişəm, ikiniz gəlin.
     F i r u z ə. Sən görməmisən onun arvadını?
     Ə l ə s g ə r. Yox, harada görəcəyəm ki?...
     F i r u z ə. Yaxşı adamdır Xosrov müəllim, torpağı sanı yaşasın, rəhmətlik dədəmə oxşayır, dindirməsən, dinən deyil. Yaxşı etdi, evləndi, heç olmasa, bir gün görər. Elə deyil, sən Allah?!
     Ə l ə s g ə r. Təki elə olsun, fağır adamdır.
     F i r u z ə. Kaş Xosrov müəllimin arvadı özünə layiq çıxsın.
     Ə l ə s g ə r. Layiq olar, niyə olmasın? Bəyənib ərə gedibsə, yaxşı olar, uşaq deyillər ki...
     F i r u z ə. O yazıq paltosunun düymələrini özü tikirdi. Bizdə çıxarıb asanda görmüşdüm. İndi, heç olmasa, fağır, bir gün görər... Ay Ələsgər, amma bir az havalı adama oxşayır e, Xosrov müəllim...
     Ə 1 ə s g ə r. Mən elə bir şey hiss etməmişəm. Düzdü, hərdən elə bil ki, heç nə eşitmir, heç nə görmür, hansısa, tamam başqa bir aləmin içindədi. Bir də görürsən, rəngi ağardı... Hərdən içində kimləsə danışır... Nə bilim, insandır də...
     F i r u z ə. Eh, hərənin yüz cürə dərdi-səri var. Amma yaxşı adamdı, priliçni adamdır ey, priliçni, abırlı, həyalıdı. Allah bilir, başı nələr çəkib?! Deyirlər, qabaq ailəsi varmış, hamsı da birdən qırılıb, hə, bədbəxtin, ay Ələsgər?
     Ə l ə s g ə r. Belə danışırlar. Vallah, nə bilim, dəhşətdir...
     F i r u z ə. Dəhşət olmayanda, bəs nədir?!
     A r z u otağa daxil olur. F i r u z ə söhbəti dəyişir.
     Oy, bu don sənə necə yaraşır?!
     Ə l ə s g ə r. Mübarəkdi!
     A r z u. Bundan sonra, evdə həftədə bir dəfə divar qəzeti çıxaracağam!
     F i r u z ə. A-a-a... evdə də divar qəzeti olar?
     A r z u. Olar! Mən çıxaracağam, siz də baxacaqsız! Sizə deməyə sözlərim var!
     F i r u z ə. O sözləri elə ağzınla de, biz də qulaq asaq də...
     A r z u. Yox, onları divar qəzetində yazacağam! Baş məqalədə sizi tənqid edəcəyəm!
     Ə l ə s g ə r. Bizi?!
     A r z u. Hə, sizi! «Koroğlu» operasını da tənqid edəcəyəm!
     F i r u z ə. A-a-a... Bəs, o operadan xoşun gəlirdi?! Neçə dəfə baxmışdın, məni də dartıb aparmışdın ora?!
     A r z u. Əvvəllər xoşum gəlirdi. Bəstəkar bizim gözümüzə kül üfürüb, indi başa düşürəm! Bəstəkar Üzeyir Hacıbəyov ona görə «Koroğlu»nu yazıb ki, müasir mövzuda opera yazmasın! Bəstəkar müasir mövzudan qaçıb! O opera, gərək kolxozdan olaydı! İndi xan, padşah yoxdur. Koroğlu, gərək qolçomaqlara qarşı mübarizə aparaydı! Kitabxanada pioner disputu keçirəcəyik. Mən bu barədə məruzə edəcəyəm, bəstəkarı da çağıracayıq ki, nəticə çıxarsın!
     Ə l ə s g ə r. Tarix bəyəm bizim deyil?! Koroğlu qəhrəman olub, xalqın azadlığı uğrunda xanlarla, sultanlarla döyüşə girib...
     A r z u. Bəs Pavlik Morozov?!
     Ə l ə s g ə r. O da qəhrəmandır. Mən bir söz demirəm ki...
     A r z u. Koroğlu xanlara qarşı vuruşub, Pavlik Morozov isə qol- çomaqlara qarşı. Hətta atasını da, babasını da ifşa edib! Hansı vacibdir?! «Koroğlu» operası gərək müasir mövzuda olaydı.
     Ə l ə s g ə r. Axı, hər mövzunun öz yeri var də...
     Pauza.
     A r z u (diqqətlə atasına baxaraq). Sən müasir mövzunun əleyhinəsən?
     Ə l ə s g ə r (hürkmüş). Yox, əleyhinə deyiləm...
     A r z u. Qurtardı getdi! (Əlindəki kağızı göstərir.) Bu, sorğu an- ketidir, pioner baş dəstə rəhbərimiz paylayıb. Beş sual var burda, hamısına cavab yazmışam, qulaq asın! (Əlindəki kağızı oxuyur.) Birinci sual - «Ən çox sevdiyin insan?» Cavab - «İosif Vissarionoviç Stalin!» (Ələsgər müəllimə) Guya ki, başqa cavab ola bilər?..
     Ə l ə s g ə r. Hə də!..
     A r z u (oxuyur). İkinci sual - «Sənə ən doğma adam?» Cavab
     -«İosif Vissarionoviç Stalin!» (Firuzəyə) Düzdü?
     F i r u z ə. Vallah...
     Ə l ə s g ə r (tələsik arvadının sözünü kəsir). Əlbəttə, düzdü!
     A r z u (oxuyur). Üçüncü sual - «Ən çox sevdiyin ədəbi qəhrəman?» Cavab - «Pavlik Morozov!» Dördüncü sual - «Ən çox sevdiyin yazıçı?» Cavab - «Sevimli qəhrəman Pavlik Marozov haqqında əsər yazmış Vitaliy Qubarev!» Beşinci sual - «Kimə nifrət edirsən?» Cavab - «Hüseyn Cavidə, Əhməd Cavada, Abbas Mirzə Şərifzadəyə, Mikayıl Müşfiqə, Ülvi Rəcəbə və bütün başqa alçaq faşistlərə! Çünki onlar sovet pionerlərinin xoşbəxt həyatını məhv etmək istəyirdilər!» Necədir?
     Pauza.
     Hə?
     Ə l ə s g ə r. Yaxşıdır...
     A r z u (Stalinlə ona gül verən balaca qızın divardan asılmış şəklini göstərir). O şəklin də, bude, balacasını almışam. (Göstərir.) Divar qəzetinin ortasına yapışdıracağam. Bu, qəzetin daimi materialı olacaq! Çünki, Stalin baba ilə qucaqlaşan o qız, dünyanın ən bəxtəvər qızı Gelya Markizovadır. Stalin baba onu qucaqlayıb öpür. Gerya Markizova ən xoşbəxt sovet qızıdır. (Şəkli öpür və otaqdan çıxır.)
     Ələsgər məəttəl qalır.
     F i r u z ə. Arzuya dil yetirmək çətin məsələdi. Zəmanə uşağıdı də, qoy belə də olsun, diribaş olsun. Qız uşağıdı... Biz ömrü boyu onun yanında olmayacayıq ki, günlərin bir günü köçüb gedəcəyik bu dünyadan. Qoy, Arzu öz haqqını tələb etməyi bacarsın. İndiki zəmanə ki, Əflatun kimi adamları yetişdirib, qoy Arzu həmin adamlarla danışmağı bacarsın!
     Ə l ə s g ə r. Nə deyim, vallah...
     M ü ə l l i f. Əlbəttə, Arzunun xəbəri yox idi ki, indi, bu gün, bax, bu qış günü o balaca qız, həmin o Gelya Markizova Qazaxıstanda sürgündədir. Bu qızın atası Buryat Muxtar Sovet Respublikasını yaradanlardan biri, görkəmli buryat bolşeviki Ərdan Markizov 1937-ci ildə xalq düşməni kimi ifşa olunub və onu yapon casusu kimi güllələyiblər. Gelyanın anasını həbs ediblər. Gelya, özündən iki yaş böyük qardaşı ilə tək qalıb, ata yox, ana yox, Stalinin Kremldə o balaca buryat qızına bağışladığı bir patefonla, bax, o şəkil isə onlara yadigar qalıb...
     F i r u z ə. Hə, zəmanə uşağıdır. Qoy, belə də olsun. Belə olmasa, Əflatun kimi nadürüstlərlə bir ölkədə yaşamaq çətin olar.
     Qapı döyülür və ər-arvad bu qəfil qapı döyüntüsündən ürküb bir-birinə baxır.
     Pauza.
     A r z u (qaça-qaça gəlir). Qonaqlar gəldi...
     Ələsgər müəllim gedib qapını açır. Firidun müəllim arvadı ilə daxil olur.
     Ə l ə s g ə r. Xoş gəlmisiniz! Buyurun!
     F i r u z ə. Xoş gəlmisiniz! Keçin!
     F i r i d u n . Axşamınız xeyir! Xoş günlərə gələk. Əcəb qar yağır.
     Ə l ə s g ə r. Hə, tərtəmiz, ağappaq... Soyunun, buyurun!
     F i r i d u n. Səni təbrik edirik! Böyük qız olasan! Xoşbəxt olasan! A r z u. Sağ olun! Mən onsuz da xoşbəxt sovet pioneriyəm!
     
     F i r i d u n (gülür). Sən bir bunun dilinə bax e!..
     Firidunun arvadı. Zəmanə uşağıdır də!
     Xıdır müəllim daxil olur. Sonra Kələntər müəllim arvadı ilə gəlir. Görüşürlər.
     Kələntər (mizə baxaraq). Əla! Əla! Mənim bəxtim lap əvvəldən gətirib. Yeddi qız atası olanda, nə olar?! Bizim arvad yarımca kilo ətdən o qədər çoxlu, özü də dadlı xörək bişirir ki, yeyib qurtara bilmirik! Heç nədən bir şey bişirir! Allaha and olsun! Qarın da ki, tox oldu, vəssalam, deməli, işlər əladır, kimyanı da uşaqlara yaxşı öyrədəcəksən!
     Qapı döyülür. Əlibala müəllim və Xıdır Qafarzadə gəlirlər. Görüşürlər.
     Ə l ə s g ə r. Yenə vurmusan?
     Ə l i b a l a (qulağına). Əşşi, vurmayım, nə edim?! Görmürsən, nə qayırırlar, köpəyuşağı?! Mən də köhnə kommunistəm də, biz belə demişdik bəyəm?! (Bərkdən) Bizim Sofya Kovalevskayamızın bu gün on üç yaşı tamam olur. İndi bunu ancaq biz qeyd edirik. Gələcək yubileylərini isə, bütün elmi ictimaiyyət qeyd edəcək! Görərsiniz! Riyaziyyatda bu qızın istedadına söz yoxdur!
     Yenə qapı döyülür. Xosrov müəllim arvadı ilə daxil olur. Hamı stolun arxasında əyləşir.
     Ə l ə s g ə r. Gəlin, Kələntər müəllimi masabəyi seçək!
     Səs-küy.
     -Əla!
     -Çox gözəl!
     -Mübarək olsun!
     Kələntər (ayağa qalxır). Onda badələri, qədəhləri doldurun, mənə də konyak süzün!..
     Ə l ə s g ə r qədəhləri doldurur.
      (Arzuya baxaraq). Əziz dostlar, bu gün bizim bu gözəl qızımızın...
     Xıdır Qafarzadə (ayağa qalxaraq onun sözünü kəsir). Bir dəqiqə! Bir dəqiqə, yoldaşlar! İcazə verin, bu gözəl gündə ilk sözü mən deyim! Mən bir söz deyim, ondan sonra Kələntər müəllim nə qədər istəyir, söz desin! Ürəyimdə sözüm var, yoldaşlar! Onu gərək deyim! Gəlin bü gözəl axşamda ilk qədəhləri atamız, rəhbərimiz, əziz Stalin yoldaşın sağlığına içək! Yaşasın! Min il yaşasın İosif Vissarionoviç Stalin! Tarixin ən müdrik adamıdır yoldaş Stalin! Təsadüfi deyildir ki, yoldaş Stalin yetmiş iki dil bilir! (Qəäəhi başına çəkir, sonra boş qəäəhi tərsinə stolun üstünə qoyur.)
     Pauza.
     Ə l ə s g ə r (cəlä ayağa qalxır). Gözəl sağlıqdır! Qalxın ayağa, dostlar!
     Hamı ayağa qalxır.
     Xıdır müəllim ürəyimizdən xəbər verdi! Əziz Stalin yoldaşın sağlığına!
     X o s r o v (arvaäına). Sənin sağlığına!
     Hamı içir və yenə sakitlik çökür.
     İşıq sönür.

<< 1 / 2 / 3 >>