Tutluq yalnız tut ağaclarından ibarət deyildi, bura güllü-çiçəkli bir düzənlik idi,
burada Şuşanın cır alması vardı, itburnu, böyürtkən kolları da vardı və buralar
Cavanşirin yaxşı yadına gəlirdi, uşaqlıqda buralarda çox oynamışdı və o da
Cavanşirin yaxşı yadına gəlirdi ki, itburnu bu tərəflərdə, kim bilir, bəlkə, elə bütün
dünyada yeganə ağacdı ki, əvvəlcə yarpaqlayır, sonra çiçək açır.
Qabaqlar, beş-altı il bundan əvvəl Cavanşirgil – atası, anası, nənəsi hər yay
Şuşaya gələrdilər, ev kirayə tutub yayı burada qalardılar və tutluğu gəzə-gəzə o uzaq
uşaqlıq illəri yenə Cavanşirin yadına düşdü: maykalarının ətəyini cır almayla, hələ
yetişməmiş göy gavalıyla doldurardılar və bu bir ətək cır almanın, göy gavalının
hamısını dişləri qamaşanacan, damaqları, dodaqları keyiyənəcən duzla yeyərdilər,
vəhşi gilas ağaclarına dırmaşıb üst-başları, sir-sifətləri qıpqırmızı olanacan doymaq
bilməzdilər.
Əlbəttə, o zaman Cavanşirin ağlına gəlməzdi ki, bir vaxt, beləcə bu tutluğa
gələcək, o uzaq, çox uzaq uşaqlıq illərini xatırlayacaq, siqaret çəkə-çəkə bu gülçiçəyin
arasında dolaşacaq və Mədinə xanımı gözləyəcək.
Gün yavaş-yavaş əyilirdi və bu axşam ərəfəsində, bu gecə ərəfəsində Cavanşir
özünü azad və sərbəst hiss edirdi, düzdü, Cavanşirin ürəyində yenə kiçik bir
nigarançılıq vardı, amma daha Cavanşir öz-özünə inanmışdı, daha heç kimin
yanında, nə Isgəndər Abışovun yanında, nə də başqa birinin yanında dona girməyə
bir ehtiyac yox idi. Cavanşir özü olmalıydı, çünki o – özüdür bu saat, bax, bu
düzənlikdə gəzişən, o – özüdür Mədinə xanımla tanış olan və bu saat Mədinə xanımı
gözləyən.
Cavanşir bugünkü görüş üçün hər şeyi hazırlamışdı və daha ağzına su alıb
dayanmayacaqdı, dünənki lal-dinməzliyi, dünənki əfəlliyi yadına düşdükcə tamam
pərt olurdu və bunu özündən uzaqlaşdırmağa, unutmağa çalışırdı; bu düzənlikdə, bu
tut ağaclarının, bu armud, cır alma, vəhşi gilas, gavalı ağaclarının, böyürtkən,
itburnu kollarının arası ilə gəzişə-gəzişə Cavanşir Mədinə xanımın hörmətini və
məhəbbətini qazanacaqdı; kim bilir, bu işlərin axırı nə olacaqdı və bəlkə elə lap
evlənəcəkdilər Mədinə xanımla...
Cavanşirin ürəyini bir intizar bürümüşdü və bu intizarda gizli bir sevinclə
bərabər bir naməlumluq da vardı. Cavanşir tez-tez aşağı, Şuşa istirahət evindən
qalxan cığıra tərəf baxırdı və get-gedə onun həyəcanı daha da artırdı, amma bu
həyəcanda da bir sevinc vardı, isti bir nəfəs vardı və bir naməlumluq vardı.
Cavanşir Mədinə xanımın gəldiyini əvvəlcə hiss etdi, elə bil bu gül-çiçəyin, bu
yaşıl ağacların üstündən çox xəfif, çox incə bir meh əsib keçdi, sonra Cavanşir cığıra
tərəf baxdı və tutluğa qalxan Mədinə xanımı gördü.
Mədinə xanım uzaqdan əlini qaldırıb yellədi, Cavanşiri salamladı və onun əlinin
bu ürəkdolusu, ahəstə hərəkətində yenə bir mehribanlıq, bir ülfət vardı və birdənbirə
Cavanşir özünü bu mehribanlığa, bu ülfətə layiq bilmədi, ona yenə elə gəldi ki,
bu ahəstəliyin, bu yüngüllüyün, bu sevinc dolu sərbəstliyin və azadlığın müqabilində
bir heçdir.
Mədinə xanım bu axşam tamam başqa paltar geymişdi, əynində açıq rəngli geniş
don vardı və bu zövqlə tikilmiş açıq rəngli və geniş don da bu saat bir sevincdən,
azadlıq və sərbəstlikdən xəbər verirdi; Mədinə xanım başına şlyapa qoymamışdı,
saçlarını da yığmamışdı və Mədinə xanımın uzun qızılı saçları üzünə, boynuna,
çiyninə, sinəsinə tökülmüşdü və bu qızılı saçlar da bu saat sevincdən, azadlıqdan və
sərbəstlikdən xəbər verirdi; bütün bunlar hamısı Cavanşirçün idi, Cavanşir buna
inanmalı idi və bütün bunlar hamısı olmalı idi.
Əslində, lap əslində, Cavanşir qorxurdu ki, birdən Mədinə xanım onun görüşünə
gəlməz.
Mədinə xanım Cavanşirlə əl tutuşdu, Cavanşirin əlini ürəkdən gələn bir
hərarətlə sıxdı və Cavanşir ürəkdən gələn bu hərarəti o saat hiss etdi, Cavanşirə elə
gəldi ki, ovcundakı bu əl bütün gecəni, bütün günü bu ovcun həsrətini çəkib;
Cavanşirlə Mədinə xanım güllərin, çiçəklərin arası ilə yanaşı gəzməyə başladı və
yenə də hazırladığı, bayaq öz-özünə dediyi bütün sözlər Cavanşirin yadından çıxdı
və hətta Cavanşir öz-özünə təəccüb etdi ki, bu gözəl qadın, bu ağıllı qadın onun kimi
əbləhdə, bir uzundrazda nə görüb və onun kimi heçliyə bu nə şərəfdi belə? Ən
qəribəsi isə bu oldu ki, Cavanşir birdən-birə hiss etdi: bax, burada, Şuşada, bu
ağacların arasında keçən o uşaqlıq illəri heç bir uzaqlıqda-zadda deyildi, elə bil
dünənin söhbəti idi; bu hiss Cavanşiri əməlli-başlı sarsıtdı və Cavanşir bir müddət
heç bilmədi ki, Mədinə xanım nə danışır, sonra Mədinə xanımdan icazə almamış
titrəyən barmaqları ilə bir siqaret çıxarıb yandırdı, sonra fikirləşdi ki, Mədinə
xanıma da siqaret təklif etmək lazım idi və ümumiyyətlə, bu saat Mədinə xanımın
qoluna girmək lazım idi, nəsə maraqlı bir söz danışmaq, nəsə bir iş görmək lazım
idi.
Nə gözəl hava idi, günəşin şəfəqləri üfüqü necə də qıpqırmızı qızartmışdı, gün
necə də uzun idi; Mədinə xanım istirahətə həmişə tək gedirdi, bəlkə də bu bir
eqoizm idi, ola bilər, amma başqa cür bu gözəllikdən, bax, beləcə həzz almaq,
gözəlliyi bu cür duymaq, hiss etmək, bəzən mümkün olmurdu; gözəlliyi duymaq,
hiss etmək, gözəllikdən zövq almaq özü bir eqoizm deyilmi? Görünür, eqoizm insan
təbiətinin elə bir hissəsidir ki, ondan yaxa qurtarmaq, tamam yaxa qurtarmaq
mümkün deyil, bəlkə heç lazım da deyil. Əslində tənhalıq hissini yaradan da
eqoizmdir, bax, bu, dəhşətdir, bu, pisdir, bu yerdə gərək mütləq başqalarını
fikirləşəsən, başqalarını düşünəsən, tənhalığa qapılmayasan, bu zaman gərək
başqasının sevincinə şərik olmağı bacarasan; əlbəttə, tənhalıq bəzən adamı elə təqib
edir ki, ondan qaçmaq olmur, iyirminci əsrin bu bəlası adamı dinc qoymur bəzən;
bütün bu sözlərdən, bu fikirlərdən, bu etiraflardan sonra Mədinə xanım heç nə
olmayıbmış kimi, çox sadəcə və çox da təbii Cavanşirin qoluna girdi və bir an onun
qoluna sıxılıb soruşdu:
– Hara gedəcəyik?
Əlbəttə, Cavanşir belə sual gözləmirdi və döyüküb qaldı; sonra bir ildırım
sürətilə, çox təcili cavab axtarmağa başladı və birdən-birə Isgəndər Abışov yadına
düşdü, cibindəki təqaüdü yadına düşdü və heç özü də bilmədi ki, necə dedi:
– Gedək parka... kababxanaya...
Mədinə xanım bu dəfə gizlədə bilmədiyi bir təəccüblə Cavanşirə baxdı:
– Acmısınız?
Cavanşir qulaqlarının dibinə kimi qıpqırmızı qızardı və əlini üzünə aparıb
yalandan alnını qaşıdı ki, Mədinə xanım bunu görməsin; bircə anın içində yüz iyirmi
səkkiz kiloluq Əbülfət gəlib durdu gözlərinin qabağında və Əbülfətin
kababxanasındakı kabab iyi, quyruq iyi, araq iyi Cavanşirin burnuna gəldi və bu
təmiz havada, bu gülün-çiçəyin içində, bu gözəl qadının yanında belə bir əbləh fikrin
ağlına gəlməsinə heyrət etdi.
– Yox... acımamışam... – dedi Cavanşir. – Elə-belə dedim...
Mədinə xanım yenə Cavanşirə baxdı, sonra elə bil birdən-birə nəsə tapdı və bir
sui-qəsd hazırlayırmış kimi yavaşcadan, özü də çoxdan bəri axtardığı bir şeyi tapan
adamlar kimi sevinclə dedi:
– Bilirsiz... Gəlin gedək mənim otağıma. Mən otaqda təkəm, başqa heç kim
olmur...
Cavanşir qulaqlarına inanmadı.
Mədinə xanım dedi:
– Mənim pəncərəmdən üfüq də görünür. Bir yerdə tamaşa eləyərik günəşin
batmasına...
Mədinə xanımın üfüqlə günəş barədəki sözləri bir az süni çıxdı.
Onlar istirahət evinə enən cığıra düşdülər.
Onlar Mədinə xanımın otağına gedirdilər və Mədinə xanımdan başqa bu otaqda
heç kim yox idi.
Cavanşir, heç olmasa, beş dəqiqə tək qalmaq istəyirdi, özünə gəlmək istəyirdi.
Aşağıda Şuşa istirahət evinin ikimərtəbəli, üçmərtəbəli binaları görünürdü,
yavaş-yavaş pəncərələrin işıqları yanırdı.
Cavanşir dedi:
– Gedim konyak alım...
Mədinə xanım dedi:
– Lazım deyil... Məndə konyak var...
Onlar elə danışırdı, elə bil, doğrudan da, ortada bir sui-qəsd var idi.
Mədinə xanım Cavanşirin qolundan tutmuşdu və hərdən ayağı büdrəməsin,
yoxuşu enəndə otun üstü ilə sürüşməsin deyə Cavanşirə qısılırdı.
Cavanşirin boğazı tamam qurumuşdu və siqaret də çıxarıb yandıra bilmirdi və
Cavanşir əslində bunu da bilmirdi ki, belə bir həyəcanın səbəbi sevinməyindəndi,
çəkinməyindəndi, ya nədəndi.
Mədinə xanım cığırın kənarındakı alça ağacının yanında ayaq saxladı:
– Ikimizin bir yerdə içəri girməyi yaxşı deyil, – dedi. – Hər halda, Şuşa Şuşadı,
Karlovı-Varı deyil, – dedi və gülümsədi. – Bax, o qıraqdakı ikimərtəbəli binanı
görürsünüz, sol tərəfdən lap birinci pəncərə mənimdi, ikinci mərtəbədə, – dedi. –
Gördünüz?
Cavanşir:
– Hə, görürəm... – dedi.
Mədinə xanım:
– Qoyun əvvəlcə mən gedim, – dedi. – Sonra, beş-altı dəqiqədən sonra siz
gəlin... Qapını açıq qoyacağam... – Mədinə xanım gülümsədi. – Oldu?.. – deyə
soruşdu.
Cavanşir:
– Hə... – dedi.
Mədinə xanım əlini Cavanşirin qolundan çəkib cığırla aşağı düşdü. Mədinə
xanım əlini onun qolundan çəkəndə bu hərarətli əl bir neçə an Cavanşirin çılpaq
qolunda sürüşdü və bu hərəkət Cavanşirin içinə bir titrətmə gətirdi.
Mədinə xanımın əlinin Cavanşirin qolundakı hələ də istisi qalmış yerinə sərin
meh toxundu.
Bir sərin meh əsməyə başladı.
Gün özü daha görünmürdü, amma üfüq qıpqırmızı idi.
Cırcıramalar yavaş-yavaş axşam cırıltısına başlamışdı və bu cırcırama səsinə
hardansa arabir qurbağaların da qurultusu qarışırdı.
Yağış yağacaqdı?
Birdən Cavanşirə elə gəldi ki, ürəyində nə vaxtdandı bir yağış həsrəti var; bir
şıdırğı yağış istəyir ürəyi; bir ildırım çaxsın, göyün qaranlığında bir ildırım parlasın,
hər tərəfi bir ildırım səsi lərzəyə gətirsin; Cavanşir bütün bədəni ilə bu şıdırğı yağışı
hiss etdi.
Üfüqün şəfəqləri get-gedə solurdu tamam.
Sonra Mədinə xanımın pəncərəsində işıq yandı.
Cavanşir alça ağacına söykənib o pəncərə işığına baxırdı və bu saat tamam əmin
idi ki, həmin otağa girəndə Mədinə xanım onu əyninə geydiyi yaraşıqlı, uzun xalatla
qarşılayacaq və Mədinə xanım divanda oturanda ətəkləri arasından çılpaq baldırları
görünəcək.
Ən pisi, ən dəhşətlisi bu idi ki, o çılpaq baldırlar bu saat Cavanşirə heç bir sirli
aləmdən, heç bir kefdən, məstlikdən xəbər vermirdi və elə bil ki, o çılpaq baldırlar
Cavanşirin ürəyindəki yağış həsrətini çirkləndirirdi, lap çirkaba batırırdı.
Əlbəttə, Cavanşir başa düşürdü ki, belə eləmək olmaz, belə bir iş kişilikdən
deyil, bu, uşaqlıqdı, lap uşaqlıqdı, amma ayaqları Cavanşirin sözünə baxmırdı,
ayaqları onu bu cığırdan, bu alça ağacının yanından və ən başlıcası isə o pəncərə
işığından uzaqlaşdırırdı; ayaqları Cavanşiri harasa başqa yerə aparırdı, onu bu
tərəflərdən qaçırırdı.
Cavanşir cığırdan çıxıb otluqla gedirdi və Cavanşir heç özü də bilmədi ki, Şuşa
istirahət evi necə arxada qaldı, o işığı yanan pəncərə, onu çağıran, onu gözləyən
pəncərə necə görünməz oldu, necə gəlib Şuşanın aşağı başındakı Qayabaşına çıxdı.
Qayabaşı tərəfdə heç kim yox idi və artıq tamam qaranlıq çökmüşdü. Qarşıdakı
dağların arasındakı kəndlərin işıqları yanırdı və bir-birindən xeyli aralı bu kəndlər
gecənin qaranlığında dağların arasında, dağların döşündə ovuc-ovuc işıqlar idi, elə
bil ki, çox-çox uzaqlardakı ayrı-ayrı kəhkəşanlar idi və Cavanşir bu uzaqlıqdakı
yaxınlığı duydu, hiss etdi və birdən-birə ağlına gəldi ki, onun fikri, düşüncəsi, hissi
Dürdanə üçün heç bir uzaq qalaktika-zad deyil.
Qarşıdakı bu kəndlərin işığı elə bil ki, bir istilik gətirdi. Cavanşir bu saat bütün
bu tərəflərdə, bu qayaların arasında bu dağlarla üzbəüz tamam tək idi, qayaya
söykənib oturmuşdu, kəndlərin ovuc-ovuc işıqlarına – dağların arası ilə qıvrılıb
gedən, Molla Nəsrəddin yolunda hərdənbir görünən maşın işıqlarına baxırdı və ona
elə gəlirdi ki, əslində tək deyil, kimsə yanındadı, kiminsə nəfəsini hiss edir, sonra
ona elə gəldi ki, bu nəfəs, bu üns Dürdanənindi: Cavanşir bu fikrin
gözlənilməzliyinə və bu fikrin həqiqətinə heyrət etdi; Cavanşir birdən-birə qorxdu
ki, nənəsi Dürdanənin yanında da ona «a kişi qırığı» deyər.
Bu tərəflər tamam sakitlik idi və qarşıdakı yarğanın dibi ilə axan Daşaltı çayının
qıjıltısı aydın eşidilirdi. Yarğanın o tayındakı Xəznə qayasının isə kölgəsi qaralırdı,
sıldırımları hiss olunurdu və Cavanşir uşaqlıqda bu yerlərə çox gəlmişdi, bilirdi ki,
Xəznə qayasına Qızıl qaya da deyirlər: Qacar Şuşaya basqın edəndə Ibrahim xan
var-dövlətini Xəznə qayasının üstündə basdırır, bu işi iki nəfər görür, sonra biri o
birini qayadan tullayır ki, xəzinənin sirrini heç kimə verməsin, sonra özü də Xəznə
qayasında yoxa çıxır.
Xəznə qayası isə indi insanın belə bir əməli müqabilində əzəmətlə dayanmışdı,
özü də lap canlı idi. Xəznə qayası cansız sıldırım qaya deyildi, nəfəs alırdı, qulaq
asırdı, görürdü və susurdu.
Hərgah dünyada, bax, bu Xəznə qayası vardısa, bax o Daşaltı çayının qıjıltısı
beləcə eşidilirdisə, bax, o ovuc-ovuc işıqlar beləcə yanırdısa, Isgəndər Abışov niyə
öz həyatından narazı idi və niyə günlərinin yeknəsəqliyindən danışırdı?
Sonra birdən-birə ildırım çaxdı, birdən-birə şıdırğı bir yağış başladı və bir
müddətdən sonra bu Şuşa yağışı birdən-birə başladığı kimi birdən-birə də kəsdi.
Əslində, lap əslində, Cavanşir qorxmurdu ki, birdən Mədinə xanım onun
görüşünə gəlməz, Cavanşir istəmirdi ki, Mədinə xanım gəlsin; Cavanşir özü bunu
bilmirdi, amma bu belə idi; amma Mədinə xanım gəldi və Cavanşir qaçdı.
Sonra yavaş-yavaş bir duman gəldi, qarşıdakı ovuc-ovuc işıqlar əvvəlcə bu
dumanda yayıldı, sonra tamam görünməz oldu, Xəznə qayası da dumanda yox oldu
və Cavanşirə elə gəldi ki, sabahkı gündü, onun anadan olduğu gündü, bir qız, cavan,
təmiz, utancaq bir qız Cavanşirin çox xoşladığı alma piroqu bişirib gətirib onu təbrik
edir, Cavanşiri dünyanın ən cəsuru bilir, Cavanşirin heç nədən qorxmamağı ilə, heç
nədən çəkinməməyi ilə fəxr edir və bu, doğrudan da, belədir; o cavan qız, o təmiz,
utancaq qız başqa heç nə demir, utana-utana, qızara-qızara özünü məcbur edir,
Cavanşirin yanağından öpür və bu xəfif öpüşü bütün bədəni ilə hiss edən Cavanşir
də hamının gözünə dik baxa bilir, çünki Cavanşir istəklidir, çünki Cavanşir arxadır,
çünki Cavanşir istinadgahdır; və Cavanşir hər tərəfi bürümüş bu duman içində
Dürdanənin gözlərini, üzünü, saçlarını aydınca gördü...
Şuşa sanatoriyasının həyətində isə Müslümün klarnet çalmağına imkan olmadı.
Şuşaya duman gəlmişdi, amma Sadıq müəllimin meydana toplaşanlarla
sağollaşmasından qabaq Hüsaməddin Alovlu ondan icazə aldı, meydanın ortasına
çıxıb bu gün yazdığı yeni şerini oxumağa başladı:
Nevesta budeş
Tı materi moey!
Oçen xoroşo!
Oçen xoroşo!
Hüsaməddin Alovlunun bu sətirləri Marusya Nikiforovanın ürəyindən xəbər
verirdi və o, meydanın ortasındakı bu sevimli oğlana baxa-baxa dünyanın ən gözəl
şerinə qulaq asırdı.
Və bu dəm xalatlı Isgəndər Abışov da Şuşa sanatoriyası kitabxanasının qapısı
ağzında dayanıb gizlin-gizlin Azadəyə baxırdı və fikirləşirdi ki, görəsən, ona
imzasız sevgi məktubu yazan bu qızdı, yoxsa yox?
Aprel, 1977.
|
