görmürəm.
Şairin rejimi şerdir;
Bəzəyi, düzəyi,
Çörəyi, geyimi şerdir.
Bir zavod tüstüsü
Burnuma dəyməsə,
Bir marten peçinin
İstisi burnuma dəyməsə,
Dağılmaz başımdan
Bu sükut, ay müdir.
Sən məni arabir
Gəl unut, ay müdir...
1962.
Fikirli oluram, tutqun oluram,
Qanı soyuq bilir dost-tanış məni.
Axı mən bu halı satın almıram,
Təbiət beləcə yaratmış məni...
Gülüb danışmıram günlərlə bəzən,
Fəqət səsim də var, gülüşüm də var.
Əriyər duyulmaz gülüşlərimdən
Şənliyi gülüşlə ölçən adamlar.
Hərdən hay-harayla keçən ömrümün
Bircə mənasından xəbərim olur:
Ən az danışdığım günlərim mənim
Ən çox danışdığım günlərim olur.
Az gülüb danışan sanmayın məni,
Dodağı qaçmadan gülmək də olar.
Bəzən bir iclasın demədiyini
Ani bir baxışla demək də olar.
Mənim poladımdır hər kiçik yazım,
Fikrimlə əriyib döyülməlidir.
Şair masası da marten sobası,
Şair əlləri də fəhlə əlidir.
Gülüşsüz olmaqdır - fikirsiz olmaq,
Bunlarsız varamsa - o mən deyiləm.
Mən belə, mən belə özüməm ancaq,
Özümdən ayrıla bilən deyiləm.
1961.
BƏNNA
Sən tikən binanı seyr etdim dünən,
Bir şer oxundu hər naxışında.
İndi düşündüm ki, anladım ki, mən,
Öz dili var imiş dilsiz daşın da.
Daş deyil, arzundur hər təzə bina,
Görən: - mən də qurum, yaradım, - deyir.
İşdən qayıdanlar baxanda ona,
Qoy yenidən işə qayıdım deyir.
Gücünə o qədər inanır ürək -
Sən Obu Xəzərə tökə bilərsən...
Sən, lazım gələrsə, Yerdən Marsadək
Qranit qüllələr tikə bilərsən.
Vaxt oldu ürəyin döndü mərmiyə,
Sən silah götürüb keşikdə durdun.
Bəzən də düşmənə qalmasın deyə
Özün tikdiyini özün uçurdun...
Hər istəyin yeni, hər arzun yeni,
Əlinlə dağ üstə dağ ucalıbdır.
Deyirəm bəlkə də möhkəmliyini
Yonduğun sərt daşlar səndən alıbdır.
1959.
BAKI FƏHLƏSİ
Sən göydən ummadın günəşli günü,
Yazdın öz bəxtini öz əllərinlə.
Həyatın hər ağır məşəqqətini
Əzdin çəkicinlə, yudun tərinlə...
Səndə şairlik də, alimlik də var,
Fikrin qanadlıdır, ağlın dərindir.
Xəzərin qoynunda qalxan buruqlar
Sulara yazılan sətirlərindir...
Samuru sinənə sığışdıraraq
Gətirdin Abşeron torpağına sən.
Buruq meşəsində işləyib, sabah
Palıd meşəsində dincələcəksən.
Ölçülsə, bəlkə də günəşə dəyər
Yaşayıb, yaratmaq həvəsin sənin.
Hər evin qonağı olasan deyə
Xəzriyə dönübdür nəfəsin sənin...
Bakı bir monolit binaya bənzər,
Ucalır, bir illik sürəti - bir an!
Şerimiz ona bir naxışsa əgər,
Sən onun qranit sütunlarısan...
1959
GÖY İŞIQ
Mən bir göy işığam öz aləmimdə,
Şer aləmimdə, söz aləmimdə...
Buruq qazanlara yol verirəm mən,
Şer yazanlara yol verirəm mən.
Sevinclər, nəşələr, hirslər, qəzəblər,
Vüsallar, hicranlar, dəmlər, əsəblər,
Ta nələr... yüklənən, yortan qatarlar,
Bu günü sabaha dartan qatarlar,
Zəhmət, mehribanlıq, düzlük, həqiqət
məndən gəlib keçir.
Sanki bütün varlıq, bütün cəmiyyət
məndən gəlib keçir.
Keçdiyi yollara sərhəd qoymuram,
Dilə, milliyyətə bir səd qoymuram.
Gedir, gələcəyə yol alıb insan,
Onun pasportuna yazılıb: İNSAN!
O gedir, bu gediş dayanmayacaq.
Onu saxlamağa, boğmağa ancaq
Onun sürətinə çatmaq qorxulu,
Onu öz yolundan atmaq qorxulu.
Silahla yüklənən maşınlar gəlir,
Atomlu, nüvəli daşqınlar gəlir...
Gəlir, bu axını saxlamaq üçün,
Gəlir, yollarını bağlamaq üçün
Qəlbimin qanıyla boyanmalıyam,
Yenə yanmalıyam, mən yanmalıyam!
1962
A ZALIM...
Tanımırsan yaxın nədir, yad nədir,
Yada dostsan, dosta yadsan, a zalım!
Ürəyimdə bir günəşin odu var,
Kür quruyar, Kürə atsan, a zalım!
Dağ dayanmaz bu ağrıya, bu qəmə;
Qisasın var - al bu canım, bu qəmə.
Qəm dəryası axıtmısan sinəmə,
Bu qəsdindən yaman şadsan, a zalım!
Danışmırsan, yoxsa dildir baxışın?
Gah xəncərdir, gah da mildir baxışın.
Həm öldürür, həm dirildir baxışın.
Nə sehrigar bir cəlladsan, a zalım!
1956.
BƏZİ ŞAİRLƏRƏ
Az tərif axtarın, az şöhrət gəzin,
Əsər yaratmayır giley, danışıq.
Cinayət deyil ki, düşünək bizim
Çoxumuz bir dahi doğulmamışıq.
Çinsiz, rütbəsiz də batmayaq yasa,
Əsgər şərəfilə yaşayaq da bir.
Hamı döyüşlərdə general olsa
Daha generallıq kimə gərəkdir...
1963
MƏNİM ÜNVANIM
Gülüşlərdə, sözlərdə,
Gözlərdə gəzdiyim sən.
Keçilməmiş yollarda,
İzlərdə gəzdiyim sən.
Tələbə disputunun
Alqışlar dalğasında,
Daşyonan bir fəhlənin
Qolunda, baltasında,
Keşikçi bir əsgərin
Farağat duruşunda
gəzdiyim sən.
Düşünən bir alimin
Qərarında, hüşunda
gəzdiyim sən.
Mindiyim yel sürətli,
Sənət adlı bir qatar.
Biletsiz yeri olan,
Biletli yersiz də var...
Hər evə, hər ürəyə
Mən girmək istəyirəm.
Mən səni hər yerdə
Qələmli, varaqlı,
Çəkicli, oraqlı
Görmək istəyirəm.
Sən də mənə həyatsan,
Dili yanan səhraya
Həyat olan su kimi.
Mən səni gəzəsiyəm
Öz yaralı ovunu
İtirən ovçu kimi.
Ömrümdəki gündüzlər,
Gecələr səndən keçir,
Yaşayıb, keçəcəyim
Küçələr səndən keçir.
Ömürlük gözdən itsəm,
Səndə taparlar məni.
Lap köçüb Marsa getsəm,
Səndə taparlar məni.
Sən şer adlanırsan,
Ürəyimdə yanırsan.
Məndə yaşayan olub,
Məni yaşadan oldun.
Sən məndə yuva qurub,
Mənə də ünvan oldun.
1962
ƏLVİDA, DAĞLAR!
Bəlkə bu yerlərə bir də gəlmədim,
Duman, salamat qal, dağ, salamat qal.
Dalımca su səpir yoxsa buludlar? -
Leysan, salamat qal, yağ, salamat qal!
Qıy vuran qartallar yox oldu çəndə,
Nərgizlər saraldı şehli çəməndə.
Ey qaragöz pəri, dalımca sən də
Boylan, salamat qal, bax, salamat qal!
Gəldim, qarşıladı güllər-çiçəklər,
Gedirəm, əl edir boz biçənəklər.
Nidamı çaylara dedi küləklər:
Bulan salamat qal, ax - salamat qal!
Dağların pələngi, şiri də sənsən,
Şairi də sənsən, şeri də sənsən.
Varı, bərəkəti, xeyri də sənsən -
Çoban, salamat qal, sağ-salamat qal!
1962
TƏRİFSİZ
Gərəksiz tərif də yuxuya bənzər,
Uyudar qələmi iş üstündə də.
İstedad elə bir toxuma bənzər
Göyərər bir quru daş üstündə də.
Demə hər addımda şöhrətim hanı,
Tərifsiz ömrün də öz tərifi var.
Sübuta çalışar öz varlığını
Yalnız varlığına inanmayanlar!
1962
DOSTLAR
Hər çətin anımda kəsin yanımı,
Axın ürəyimə gülüşlə, sözlə.
Mən öz varlığımı, öz ünvanımı
Tapıram hər yeni gəlişinizlə.
Bəzən hamarda da büdrəyir adam,
Oxuyun üzümə nə günahım var.
İttiham etsəniz güzəşt sanaram,
Güzəştə getsəniz ittiham olar.
Gözümdə, könlümdə bir qönçə kimi
Hərəniz bir duyğu bəxş edər mənə.
Ömrüm bir dolaşıq düyünçə kimi
Həmişə möhtacdır dost əllərinə.
1964
GÖY GÖL
Çiskinli bir gündə gəldim bu yerə,
Dumanda görünməz - dumandı Göy göl.
Tənha qayalara, lal meşələrə
Zülmət gecələrdə hayandı Göy göl.
Bir səhər gördüm ki, durulub yatır,
Kəpəzin dibində burulub yatır.
Qovulan ceyran tək yorulub yatır,
Daş atdım, diksinib oyandı Göy göl.
Döşünü qayıqlar düymə tək bəzər,
Dedim bu görkəmlə Xəzərə bənzər -
Qızını yaylağa köçürüb Xəzər;
Baxdı, cilvələndi, nazlandı Göy göl.
Yel əsdi, yarpaqlar suya töküldü,
Göy çitə tünd sarı güllər tikildi...
Buludla ağladı, günəşlə güldü,
Deyəsən bir kövrək insandı Göy göl...
Sentyabr, 1964
BİTMƏMİŞ ŞERLƏR
Hər arzu, hər istək nəğməyə dönüb
Səslənə bilməyir könül tarımda.
Bir sətir yarımçıq, bir fikir sönük
Qalır qaralanmış varaqlarımda.
Yox, gülüm, onları yandırma, dayan;
Gəzdirsin, yaşatsın hər sözü ürək;
Öz ömür yolunu başa vurmayan
Döyüşçü dostunun xatirəsi tək.
1968
NAMƏLUM QƏHRƏMAN
Sən dəniz qoynunda, dəzgah dalında
Tarlada, zavodda... hər yerdə varsan.
Şöhrət paylananda, ad paylananda
Nə şöhrət umarsan, nə ad umarsan.
Səninçün meyarı şöhrətin, şanın
Nə medal, nə də ki, tərif - yazıdır.
Sənin aləmində hər qəhrəmanlıq
Bəlkə də ən adi iş normasıdır.
Demirsən yolunda xalqın, vətənin...
Demirsən. Sanmayaq fikrin donubdur,
Bu hisslər qanınla yeriyib sənin
Qəlbinə, beyninə həkk olunubdur.
Haray da salmazsan düşsən dara sən;
Özgənin dərdinə dərman əlində...
"Can-can” demədiyin adamlara sən
Canını verərsən yeri gələndə.
Əlindən zəmilər, bağlar boy alır;
Şöhrətin işindir, söhbətin deyil.
Neçə mərtəbəli, neçə boyalı
Çıxışlar, vədələr adətin deyil.
Bəs niyə az görür səni şerimiz?
Əlini sıxmırıq bir iftixarla.
Arayıb seçirik adamları biz
Bəzən də toz basmış siyahılarla.
Şair, ürəyini bircə anlığa
Bu adi adamlar yolunda yandır.
Ən böyük qəhrəman, qəhrəmanlığa
Əvəz istəməyən, pay ummayandır...
1964
PƏNCƏRƏM ÖNÜNDƏ EV
Pəncərəmin qarşısında
bir ev quruldu;
Pəncərəmin önündə bir
ayna qırıldı.
Ləpəvari təpələri,
Təpəvari ləpələri,
Xəyalımdan üfüqlərə
Şaxələnən meridianı
itirdim mən.
Təkliyimə həmdən olan
Bir dünyanı itirdim mən.
Buludlara, raketlərə
dolanıb gedən,
Aya, Marsa, Veneraya
uzanıb gedən;
Neçə bürcü bir-birinə
calayan, tikən
Fikrimin işıq sapı
Qırıldı.
Qırığını hardan tapım?
Hər baxanda,
Baxışlarım təyyarə tək
Buludlarda dolaşardı.
Kirpiklərim dan yerinin
Al rənginə bulaşardı.
Bir gün yenə fikirdəydim,
Birdən fikrin aynasına
Səyriyən bir işıq dəydi.
Gördüm bina işıqlandı,
İşıqlandı xəyalım da,
Baxışım da, otağım da.
Təbəssümə döndü o dəm
Giley adlı
Buz kəlmələr dodağımda.
Balkonlara qızlar çıxdı.
Gülüşlərdən gül əkildi.
Çiyinlərdən məhəccərə
Neçə qara çay töküldü.
Neçə-neçə uşaq səsi,
Neçə şahmat düşüncəsi,
Nərd çağrışı
Boylandı hər pəncərədən.
Tarıma da
Qonşu bir tar gəldi deyən...
Bu minvalla
Dəniz döndü,
Üfüq döndü,
Səma döndü,
Fəza döndü.
Niyyətimdə bəd fikirlər,
Təəssüflər donub tamam
Buza döndü...
1963
ARAZIN NƏĞMƏSİ
Səndən danışıram, Araz, ay Araz,
Bulan da, durul da, səsimi dinlə.
Apar ellərə yay, könüllərə yaz
Bu kiçik nəğməmi nəğmələrinlə.
Nəğməm də özüm tək cavandır hələ,
Mənim də səsim var səsinə çatsın.
Yüz il qələm çalan sənətkar əli
Nəğmənə bənzəyən nəğmə yaratsın!
Sən canlı tarixsən doğrudan, Araz,
Səsində min ildən qəm-qubar qalıb.
Sinəndə dil açan bu yanıqlı saz
Ulu babalardan yadigar qalıb.
Qoca şahidisən qoca dünyanın;
Çox nahaq qanlara boyanmısan sən.
Nə bilim, bəlkə də neçə ananın
İlıq göz yaşından yaranmısan sən...
Axıb çağlayırsan illərdən bəri,
Bəlkə də yaşını bilməyir insan!
Sinələrdən qopan qəmi, kədəri
Torpağa yazmısan, daşa yazmısan.
Üstündən çox şahlar keçirmisən sən,
Dalğanda igidlər döyüşməsi var.
Səsində qəlb açıb, kama yetməyən
Neçə sevgilinin hicran səsi var.
Nə qədər ağırmış dərdin, möhnətin,
Ağrıdır sinəmi acı xəyallar.
Araz, dilin olsa sözün, söhbətin
Min il yazılası bir dastan olar.
Gah həzin, gah coşğun nəğmə deyirsən,
Bəlkə də hər havan bir sazdan qalıb.
Səsin Koroğludan, hirsin Tomrisdən,
Qəmin də Dilqəmdən, Abbasdan qalıb.
Qışda lal olursan günahı var tək,
Yazda qılınc alıb qeyzə gəlirsən.
Gecəli-gündüzlü mənzil kəsərək
Nə nəfəs dərirsən, nə dincəlirsən.
Gah gizli nəğmələr qoşur suların,
Susursan utancaq bir mehman kimi.
Gah da nərə çəkib coşur suların
Balası vurulmuş bir aslan kimi.
Səndə təmkinlik də, dəlilik də var,
Dağlarda pələngsən, düzlərdə quzu.
Bəlkə sularında dil açıb ağlar
Leyli məhəbbəti, Məcnun arzusu?
Çağlayırsan yenə, coşursan yenə,
Hər nəğmən, hər halın mənə tanışdır.
Deyirəm: ağ saçı ləpələrinə
Bəlkə də Səbuhi bağışlamışdır.
De, hansı çağlardır çıxmır yadından,
Bəzən xəyallara dalırsan, Araz!
Bəlkə Xançobanın qəlbindən qopan
"Bənək” havasına dalırsan, Araz!
Bu günün çobanı başqadır ancaq
Ağlamır nəğməsi torpağın, yerin.
Ömür günümüzlə qucaqlaşaraq,
Dalınca daş atdıq qara günlərin.
Açıldı sabahı elin, obanın,
Sular da başqa bir ahənglə dindi.
Arzusu gözündə köçən babamın
Torpağı sevindi, daşı sevindi.
Görüb bu sevdalı, güllü baharı
Sən də başqalaşdın, Araz, ay Araz!
Dəyişib səmtini çöllərə sarı
Yeni nəğmə qoşdun Araz, ay Araz!
Hanı dəliliyin, bir danış görək?
Milin su dərdinə çara çəkirik!
Tutub yedəyindən hara istəsək
Ora döndəririk, ora çəkirik.
Hər damlan nemətdir bu doğma elə,
Çölümə pambıqsan, evimə işıq.
Sən yaradan barı yesək də, hələ
Sənin dastanını yaratmamışıq.
Yox, yox, gəl incimə hələ uşaqdır
Bu nəğmə şairi, bu saz şairi;
Sabah dastanını başlayacaqdır
Bu Araz şerinin Araz şairi!
1957
DEYİRLƏR ŞER OXUNMUR
... Fikirlər dolanır başımda min-min,
Görən doğrudanmı oxunmur şer?
Görən doğrudanmı insan qəlbinin
İncə hisslərinə toxunmur şer?
Şair nə gərəkdir oxucu yoxsa?
Beyinlər, ürəklər pas atıb, nədir?
Şerimiz öz fikir donunu yoxsa,
İndi "son modada” geyinməlidir?
Bir insan bilirəm hər nəğməni mən,
Nəğmə də insanla bir doğulubdur.
Ürəkdə sevinci, qəmi kəşf edən
İlk səyyah bəlkə də nəğmə olubdur.
Nəğməni körpə tək böyüdüb insan,
Nəğmə ana olub - ovunmuşuq biz.
Dərdin, ehtiyacın tufanlarından
Azmı nəğmələrlə qorunmuşuq biz?!
Sellər uyudubdur laylalarımız,
Çöllər uyudubdur holavarımız.
Odlu şerlərlə suvarıb bəzən
Qəzəb qılıncını babalarımız.
Ötən müharibə yadımda qalır:
Onda qələmlər də səfərbər idi.
Hər şair yurdumun bir generalı,
Hər şer yurdumun bir əsgəriydi.
Vətən nəğmələri olmasa bir an
Könüldə gül açıb yaz ola bilməz.
Nəğməsi olmayan, şeri olmayan
Bir xalqın tarixi yazıla bilməz!
Fikirlər dolanır başımda min-min,
Görən doğrudanmı oxunmur şer?
Görən doğrudanmı insan qəlbinin
İncə hisslərinə toxunmur şer?
Bəlkə qan dəyişib insan canında,
Hər şeyi sevməmək bir adət olur.
Yox, şair, hər kiçik bir yalanın da
İçində bir kiçik həqiqət olur.
Artır söz yığını, artır çayır tək,
Hamı deyən olub, yazan olubdur.
"İlhama sarılmaq”, qələm götürmək
Papiros çəkməkdən asan olubdur.
Gəlin gizlətməyək: hələ şerimiz
Peyk ola bilməyib yer kürəsinə.
Gəlin gizlətməyək, gizlətməyək biz
Bu gün şerimizin bülbül səsinə
Qurbağa səsini qatanlar da var;
Arpa çörəyini lavaş yerinə,
Çürümüş ipliyi qumaş yerinə ,
"Köhnə dağarcığı tumaş yerinə”
Bu gün oxucuya satanlar da var;
Sən də, ey oxucu, önümdə dayan!
Sən də çək ortaya günahını bir!
Məncə qapısını kitab açmayan
Bir ev müəllimsiz məktəb kimidir.
Adam var fərqini bilməyir hələ
Böhtan yazan əllə, söz yazan əlin.
Qəlbi lal, beyni kar adamlar ilə
Şeri tərəziyə qoymayaq gəlin!
1964
İNSAN
Mən getsəm dünyada uçrum yaranar,
Toyda da, yasda da görünər yerim.
Yay da bir ah çəkər, payız da yanar,
Qışda da, yazda da görünər yerim.
Mən getsəm, saç yolub dağların çəni
Ağlayar bir ana, bir bacı kimi.
Təbiət düşünər, düşünər məni
Bir fiqur itirən şahmatçı kimi...
1964
İSTEDAD
Doğar ürəkli ağıl,
Ağıllı ürək onu.
Bəzən bu gün itirər,
Tapar
gələcək onu.
Onu bir damla kimi
Dənizə tullasalar -
Damlaları birləşib,
Dağ yıxan dalğa olar.
O, kiminin gözündə
Ucalar ulduz kimi.
Kiminin də gözünə
Sancılar buynuz kimi,
Bir onu,
ona qəfil
Daş atandan qoruyun.
Bir də qoltuqlar altda
Yaşadandan qoruyun...
1965
QIRMIZI QƏLƏM
Bir vaxt onu tapanda
olmazdı dərdim.
Qaşqa qulunu da,
Təpəl quzunu da
sevindirərdim.
Qırmızı zolaqlı yumurta
necə qəşəng olardı!
Qatarda uzaq gedən,
Döyüşdə bərk olardı...
Bir az da böyüdüm,
Bu qələmlə qırmızı
Alma çəkdim, cam çəkdim,
Qırmızı adam çəkdim.
Qiymətlər içində
Ən çox sevdiyim
qırmızı "beş”di.
Keçdi,
Qırmızı pionerlik
Dövrüm də keçdi.
Qırmızı qələmlə bir də
Sonralar qarşılaşdım,
Bu dəfə sevinmədim,
Titrədim, çaşdım.
Rəngi bilinməz rəngdə
Gözümə dəydi
qırmızı qələm.
Bir bürokrat əlindəydi
qırmızı qələm...
1965
BİR OTAQDA
Bəlkə də bu günahımdır:
Qələm aldım, şer yazdım...
Sən olmasan mən bu qədər
Bir otağa qapanmazdım...
Sən olmasan bəlkə elə
Bir çobandım dağda-daşda.
Umu-küsü bilməzdi heç
Qohum-qardaş, dost-tanış da.
Kimisinin köynəkliyi,
Kimisinin əlcəkliyi,
Kimisinin bulaması,
Kimisinin dələməsi
Gələrdi də... Atam - anam
Göz yorğunu olmazdılar.
Məktubların, soraqların
Ümidinə qalmazdılar.
Sən olmasan bu titrəyən,
Bu ağrıyan ürək nəydi?
Bəlkə şair olmamağım
Olmağımdan gərəkliydi?!
Bəzisinə ürək qazıb
Söz ələmək asan gəlir,
Düyün düşən fikirləri
Çözələmək asan gəlir,
Göz görməyən duyğuları,
Məhəbbəti, ehtirası,
kefi, yası cilalayıb
Söz eləmək asan gəlir.
Bəzən olur: saatlarla
Danışıram ölü kimi.
Bəzən olur: saatlarla
Öz-özümə danışıram
dəli kimi.
Kiminləsə vuruşuram,
Kiminləsə barışıram,
Kiminləsə yarışıram,
Oda, közə qarışıram;
Elə bil ki, meteorlar
yağışını
Dəf edirəm bir otaqda.
Mən özümü neçə dəfə
Dəfn edirəm bir otaqda.
Vəsf etdiyim gözəlliyə
Pəncərədən baxıram mən,
Neçə qızın sevgisinin
Orbitindən çıxıram mən;
Gözlərimin şirin yüxü
Damarını kəsirəm mən
Sevgilimin saçlarının
Tumarını kəsirəm mən.
Həyatımdan bezəndə də
Gəlib şer yazıram mən.
Bir dostumdan küsəndə də
Gəlib şer yazıram mən.
Ömrü boyu körpə olan
körpəm sənsən.
Könüllərdə daşqınım sən,
körpüm sənsən.
Neçə böhtan məclisinin
Şahmatında itsəm belə
fiqur kimi,
Sən varsan, mən əyilmərəm,
Əyilmərəm qürur kimi.
Sən olmasan bu dünyada
nəyəm, kiməm?
Sən olmasan sonsuz ata,
Sən olmasan bir yetiməm.
Sən əzabım, sən havarım,
Sən fırtınam, sən avarım...
Ya səninlə bu sevdamın
Dalğasında batasıyam,
Ya səninlə öz arzumun
Sahilinə çatasıyam...
1965
"Bəzən unuduram özümü tamam”
Bəzən unuduram özümü tamam,
Elə bil özümçün yoxam həyatda.
Giley yorğunuyam, zəng yorğunuyam,
Yolum bir otaqda, işim yüz adda.
Qoy belə ərisin min ömrüm olsa,
Boş anı keçməsin bir dəqiqəmin.
Deyirəm hamıçün yaşayıramsa,
Hamı da mənimçün yaşayır yəqin...
1964
"Qanıma gizlicə işləyən...”
Qanıma gizlicə işləyən
Şaxtanı sevmirəm.
Dibində dayazlıq gizləyən
Dəryanı sevmirəm.
Silahsız insanla döyüşən
İnsanı sevmirəm.
Qarşıma mərdliklə çıxacaq
Tufanı sevirəm!
Gəmimi daşı yox, dalğası
Batıran ümmanı sevmirəm!
Özündən güclünü yıxası
İnsanı sevirəm!
1965
TƏSƏLLİ
Mənə dar günümdə təsəlli verin,
Yaşaya bilərəm susuz, çörəksiz.
Ölüm ayağında qapımdan girin
Gözləri dolusu ümidlərlə siz.
Sonuncu çağrışı duyanda insan,
Nə çörək, nə də ki, su acı olur.
Bəli, son ayaqda, son anda insan
Yalnız təsəllinin möhtacı olur.
1966
OD
Vəhşilik dişini çəkdi çiy ətdən -
Elə ki, dünyada od aldı insan.
Təkcə işıq deyil, bu təbiətdən
O gün ləzzət aldı, dad aldı insan.
Bəlkə o qələbə, o kef, əyləncə
Neçə mağarada əks olub qalır.
Bəşər tarixinin ilk günü, məncə
İnsan od aldığı gün olmalıdır.
Od aldı insanın əli ağacdan,
Çıxdı od içindən ox da, qılınc da.
Qalxdı təbiətlə vuruşa insan
Qaranlıq gecədə, ayazlı qışda.
Od aldı insanın əli, bu əllər
Fikrə də, qəlbə də od yükü çatdı.
Kürələr içində qovruldu əllər,
Əllərdən yapışan maşın yaratdı.
Od aldı insanın əli, bu oddan
Min toplu, tüfəngli hissə də doğdu.
Deyirəm, bəlkə də, elə bu oddan
Bu odu söndürmək hissi də doğdu...
Od - gülüş, təbəssüm, uşaq səsində,
Od - fikir, xəyaldır, şən arzulardır.
Fəzanın bugünkü xəritəsində
Neçə gəmimizin od yolu vardır.
Ey bəşər, dünyanın mayası oddur,
Od alıb bu odun keşiyində dur!
İtirər tapdığı bu odu insan
Sən hərbin odunu oğurlamasan.
1964
QOCA
Əkdiyi çiçəklər göyərir
hər bahar gələndə,
Sancdığı tənəklər göyərir
hər bahar gələndə
Elə bil o keçən arzular,
Diləklər göyərir
hər bahar gələndə.
Uşaqlıq qayıdır, dodağı
Dolu bir sevinclə, gülüşlə.
Cavanlıq qayıdır, torpağı
Titrədən qürurlu yerişlə.
O sanki yenidən doğulur
hər bahar gələndə.
Torpağı qızdıran
havalar gələndə.
Qıçları titrəyə-titrəyə
Tələsir bağçaya.
Əl atır külüngə, vedrəyə,
Tələsir bağçaya.
Deyirsən kəsilsə ayağı
Təbiət günəşi kəsəcək;
Çiçəklər körpə tək ağlayıb,
Ağaclar qocadan küsəcək.
Geciksə, nəğməsiz qalacaq
Təzəcə dil açan yarpaqar.
Geciksə, yarışil olacaq
Cərrahı gözləyən budaqlar.
Harada itirsən onu sən
Bir ağac dibində yenə gəz.
İşini az bilməz alimdən,
Yerini nazirlə dəyişməz.
Qocaya "nə yaman qocalıb”
deyənlər tapılır.
"Az işlə, ömrünə az qalıb”
deyənlər tapılır.
Onsuz da öləcək, bilir o,
Başını bulayıb gülür o:
Bəs işsiz, bir qara daş kimi...
Bu ağır bir ölüm deyilmi?
Biz gedək, bizimlə dünyanın
İşığı keçəsi deyildir.
Əlindən yapışıb insanın
Həyat ki, köçəsi deyildir.
Şərt odur köçəndə göstərək
Bir ömrün tutduğu yeri biz.
Ən təzə binadan düşən bir
Kərpic tək bilinsin yerimiz.
Oktyabr 1965
ŞÜARLAR
Yol üstdə lalə tək yanır hər şüar,
Sağ yan da, sol yan da əkin yeridir.
Elə bil kürədən çıxıb nidalar,
Tirelər, nöqtələr ütülənibdir.
Ay sədr, ağzından od-alov yağır,
Yol boyu necə də səliqə-səhman!
Tarlanı bürüyən otun, alağın
Onsuz da görünmür şüar dalından...
Oktyabr, 1965
FƏHLƏ ŞERİ
Qaytardı redaktor lirik şerimi,
Qaytardı fəhlə yox, zavod yox, - deyə.
Zavoddan yazdığım kiçik şerimi
Oxudum bir axşam qonşum fəhləyə.
Fəhlə də gileyə tutdu ki, məni
Bəs hanı məhəbbət, lirika hanı?
Gəl indi inandır çap eləyəni,
Gəl indi sevindir sən oxuyanı...
1964
MƏNƏ BAĞIŞLANA
Qartaldan nə sürət istəyirəm mən,
Nə ömür, ən cürət istəyirəm mən,
Bircə istəyirəm cavan yaşımda:
Yığıb qanadını qaya başından
Uzaq uçuşlara şığıdığı an
Mənə bağışlana dağ qartalından...
Oktyabr 1963
GƏLƏCƏYİN ADDIM SƏSİ
Nə təmkinlə, nə sürətlə
gəlir, baxın,
Hər millətin ana qəlbi,
Ana dili dodağında
gülür, baxın!
Qoltuğunda Yer şarının
Bir boyalı xəritəsi -
necə gəlir.
Məzlumlara nurlu sabah,
Kapitala gecə gəlir!
Zənci kimi dili yanan
Səhralara bulud olur
burum-burum.
Ayaq dəyməz meşələrə
Ağ yol kimi onu burun!
Onu burun!
Fəzanın göy yaxasında
Yeni insan nişanına
Neçə ilgək açıb gəlir.
Bir tropik iqlimiylə
Qütblərə qaranquş tək
köçüb gəlir.
Veneranın, Marsın, Ayın,
Daha nəyin qollarını,
Göyün insan yollarını
Bir-birinə çatma kimi
çatıb gəlir;
Ölüm səsli silahları
Ümmanların xəyal getməz
Çökəyinə atıb gəlir.
Gəlir, gəlir, sinələri
seyrə çıxır,
Deyilməmiş sözlər tapır,
Ən qiymətli inci tapan
səyyah kimi.
Neçə-neçə pula həris
Şüura da bıçaq çəkir
cərrah kimi.
O gəldikcə mən görürəm:
Bir xəbisin qəlbi donub,
Qanı donub, canı donub;
O dinməyir, tərpənməyir,
Elə bil ki, xəncər udub!
O gəldikcə qızım gülür,
Üzüm gülür,
Gözüm gülür,
Arzum gülür!
Gəlir, gəlir, neçə ana
Döyüşlərdən qalıb çıxan
Oğlu kimi öz bağrına
basır onu.
Gəlir, gəlir
gələcəyin
nur çantalı poçtalyonu!
1964
İKİ TALE
Üz-üzə gəldilər bir təsadüflə,
Biri alışmamış kibritdir hələ,
Çəkilib atılmış papiros biri, -
Dünəni qaytarmaq istəmir geri;
Onun ümidləri tikan üstədir,
O heç nə istəmir, heç nə istəmir -
Kişi nəfəsilə isinən bucaq,
Onunla səhəri açan bir qucaq,
Bir də günahından keçən mərhəmət...
Oğlanın suallı baxışları sərt:
Yönəldir gözünə göz aynasını,
Salır ürəyinə söz aynasını...
Birinə məhəbbət, ürək lazımdır,
Birinə bir parça çörək lazımdır...
1965
UTANMA, QARA QIZ
Nə qaralmaq eyibdir,
Nə yanmaq, qara qız.
Dağınıq saçından,
Bərkiyən əlindən,
Cızılan qıçından,
Utanma, qara qız!
Buxağı pambıqdan ağ
Gözəllər görmüşəm.
Mən mərmər sinələr,
Şaftalı yanaqlar,
Pilə əllər görmüşəm.
Xarici kinolardan
Təzə yeriş öyrənən,
Ayrı bir təbəssüm.
Ayrı bir gülüş öyrənən
Qızlar mələk də olsa,
Mənim zövqümcə deyil;
Onların ən incəsi
Üzükdən keçsə belə
Mənimçün incə deyil.
Yaxın gəl, qara qız,
Gəl əl tut.
Əlini-qolunu bağlayan,
Sürətini saxlayan
Adətlər varsa da, unut.
Gül görüm, qara qız,
Gözünün şəfəqi
Üzündə səyrisin.
Bəzənib gəzməyinə,
Toylarda süzməyinə
Sədd olan varsa, qoy
Utansın,ərisin.
Deməyə, gülməyə layiqsən,
Gülüşün dünyanı dolansın.
Utanma, qara qız!
Çörəyi gözəllik
Olanlar utansın.
Bir xalq məsəlinin
Əksini deyim mən,
Boğazında görünər
Ağ üzüm yesən.
Qaralıqla şöhrət
Yanaşı olur bəzən.
Ağlıqla da nifrət
Yanaşı olur bəzən.
Nə tərlan yerişin var;
Nə sirli gülüşün var, -
Dişlərinin şəfəqi
Süzülür dodağına.
Sən güləndə deyirəm,
Bənövşə suyu
Sıxılıb yanağına.
Bu geniş çöllərin
Sonası, qara qız.
Hər pambıq kolunun
Anası, qara qız.
Çaylara coşğunluq,
Göllərə şəffaflıq,
Bulaqlara nəğmə,
Duruluq və saflıq
Gülüşün gətirir.
Taxılı, pambığı
Tarlalar qoynuna
Yürüşün gətirir
Utanma, qara qız!
Utansın üzü yox,
Vicdanı qaralar.
Eh, sənin kölgəndə
od olan,
Planlar doldurub, ad alan
Kişilər hələ var...
15 avqust 1962
QADINLAR
Məni səcdəsinə gətirər biri,
Qoynunda gül kimi bitirər biri.
Od olub əridər, itirər biri...
Elə ki, ömrümün itər xoş günü,
Dərdim, əzabımın ağır yükünü
Yalnız alar biri, götürər biri...
Qaqra, sentyabr 1965
İNAM
Qoru eşqimizi, böhtandan qoru,
Məhəbbət bulaqsa, böhtan da lildir.
Bir bala ceyranın gözündən duru
Bulaq da sel vaxtı bulana bilir!
Bir damcı böhtanın gurşad gücü var,
Bəzən özülündən yıxır bir evi.
Məhəbbət aləmi inam, etibar,
Bir də ki, bir də ki, etiraf sevir.
Bilirəm, sənə çox xəbərlər gəlir,
Qəlbinin telləri çəkilir tarım.
Bu sənə bir təhər, bir təhər gəlir:
Çoxdur qadın dostum, qız tanışlarım...
Mən bu məsəlimi danan deyiləm:
Şair gözəlliyin göz dustağıdır!
Bir qadın gözündə qəm duysam, o dəm
Sanıram ömrümün qürub çağıdır.
Ehtiram gərəkdir hər gözəlliyə,
Demə ki, budaqlar gəzən bir quşam.
Bir baxış mükafat alaram deyə,
Mən sənin eşqini tapdamamışam.
Nə danım, dostum var qız da, qadın da,
Bunun min nidalı "niyəsi” yoxdur;
Mənim hörmətimdə, zarafatımda
Bir umu, təmənna hiyləsi yoxdur.
Nə elə göyçəyəm, nə adlı-sanlı,
Mənim hörmətimi bu sirdə ara:
Həmişə evcanlı, ailəcanlı
Kişilər xoş gəlir çox qadınlara...
1965
SƏN GETDİN
Sən mənim yazıma birinci yağış,
Sən mənim qışıma sonuncu qardın.
O mənim qəlbimdə ünvan tapmamış,
Pərişan bir eşqi hara apardın...
Sən getdin, təbiət bir səs itirdi,
Bir sevgi dastanı qaldı yarımçıq.
Bir ulduz əbədi buluda girdi,
Bir çiçək göyərib soldu yarımçıq.
Sən getdin, son həsrət eşqi gözündən
Qəlbimə axmadı sözlə, qılıqla.
Bəlkə oğurlayıb səni özümdən
Sənə qaytarırdım bu ayrılıqla...
Son dəfə dinlədim ayaq səsini,
Qəlbimdə bir tufan qopdu dərindən...
Sən getdin, elə bil yer kürəsini
Ayırdın bir anlıq öz mehvəridən.
Dəydi bir-birinə səma, dəniz, dağ,
O görüş nə idi, bu ayrılıq nə?
Nə bilim, hər halda bir qəlbi qırmaq,
Bir tale yıxmaqdan asandır mənə.
Bir də ki, dənizə bənzər bu aləm,
Həyatım, taleyim onsuz deyildir.
Mən yalnız gəmiyəm, üzmək bilirəm,
Hara üzməyimi - cəmiyyət bilir...
1964
SƏN
Kimsə gözlərində gizlənib sənin,
Kiminsə adı var dodaqlarında.
Duyuram səsinin, gülüşlərinin
Qalır sədası da qulaqlarında.
Ürəkdən gəlməyən gülüşün, sözün
Başqa bir ürəyə yamansın niyə?
Mən səni öpəndə yumulur gözün,
Yumulur, o məni görməsin deyə.
