| Əsas » Məqalə » Azərbaycan ədəbiyyatı |
Məmməd Araz-MƏN DƏ İNSAN OLDUM
MƏN DƏ İNSAN OLDUM
Fəhlə, özünü sən də bir insanmı sanırsan? nbsp; Pulsuz kişi, insanlığı asanmı sanırsan? M.Ə.Sabir Bu sual çox dəydi qulaqlarına, Fəqət eşitmədin cavabını sən. Mən bu cavab üçün əl qaldıranda Örtmüşdün öz ömür kitabını sən Qoy bir də oxuyum o şeri, bir də, Bir fəhlə özüylə üz-üzə dursun. Mənim o günümü görən Sabir də Qoy bu gün yanımda gəlib otursun. Mən özüm özümə suallar verim: - Fəhlə, danış görüm, fəhlə de görüm? Nə zaman, nə zaman sən insan oldun?! Yenidən doğuldu, səni doğan da! Söylə, kim yağ oldu, kim ayran oldu Zaman nehrə kimi çalxalananda? - Millət çılpaq idi, millət ac idi, Millətin çörəyi ehtiyac idi. Əlimin qazancı tarac olurdu, Belimin "qazancı” qırmanc olurdu... Mənim dəvə kinim, mənim sel gücüm, Mənim gurşad səsim, mənim el gücüm, Mənim həyat eşqim, insan vüqarım, Mənim bir ilk andım, bir son qərarım Hamısı yığıldı biləklərimə; Qolum ya kəsməli, ya kəsilməli! Yox, mənim arzuma, diləklərimə Ya nur səpilməli, ya yel əsməli! - Bu idi məramım! Kənardan isə: "Sən insan deyilsən, insan deyilsən” - Üstümə gülürdü qarnıpiylilər, Qəlbimi, bağrımı teyləyirdilər. Lakin mən dururdum, mən dirçəlirdim, Hərdən qulağıma səslər gəlirdi: - Nə qədər vuracaq vuranlar səni, Heyvan adlandırır heyvanlar səni. Bir ayıl, ey başı bəlalı fəhlə, Bir ayıl, sinəsi yaralı fəhlə! Bir ayıl qəflətdən, taleyinə bax, Özünü - özünlə döyür o ancaq! Qamçısının dili, dilindir sənin, Qamçısının sapı, qolundur sənin. Üstünün yorğanı sənin dərindir, Mizi, çarpayısı - sümüklərindir. Gözünü evinə çıraq eləyib, Dizini evinə dayaq eləyib. Sənin pulsuzluğun puludur onun, Sənin ləyaqətin quludur onun. Bir ayıl qəflətdən, taleyinə bax, Özünü - özünlə döyür o ancaq. Ondan heç nə deyil, özünü al sən; Yox olar - sən ondan özünü alsan... Mən gözü tutulan bir bulaq idim, İşığa çıxmağa yollar gəzirdim. Elə bil kim isə əlini atdı. Gözümə tıxanan daşı çıxartdı, Axdım yer üstündə yollar açaraq, Hər yana şaxəli qollar açaraq Sızqa bulaqları özümə qatdım, Cilovsuz çaylara qarışdım, artdım; Qarşıma kol-koslar çıxdı - apardım; Qara qayaları yıxdım - apardım... Dedim, ey dənizlər, sizə dərinlik, Dedim, ey səhralar, sizə sərinlik, Ey şamsız daxmalar, sizə nuram mən! Bir həyat çələngi toxuyuram mən Əfsus ki, görmədin o günləri sən, Yazmadın o günü fəhlə qanıyla. Yox, səni eşitdik ön cərgəmizdən Silahlı bir şair həyəcanıyla. Mənim dəmirə də bənzərim vardı, Dünyaya gəlmişdim quru yerdə mən. Kiminsə əlləri yığıb apardı, Əridim ən qızmar kürələrdə mən. Sonradan kürədən çıxıb döyüldüm, Neçə yol əyildim, yandım, əyildim, Döyüldüm - soyuyub donana kimi, Döyüldüm - bir çəkic olana kimi. Neçə dul qadının, yetim uşağın Gözü "həyat” deyə gözümə baxdı. Dünyada yaşayıb yaşatmamağın Elə özü də bir yaşamamaqdır Çəkicdən yarandı çəkicli insan, Gözündən bir kürə odu ələndi. Qəzəblə yerimdən qalxdığım zaman Ayağım altında yer silkələndi. Qağayı gəzirdi Volqanı, Donu: Bakı, - qalx! - söylədi bir səhər mənə, Gedəcəyim yolun marşrutunu Çəkib göndərirdi bir rəhbər mənə, Yox, çörək davası deyildi davam. Məramım, şərəfim tapdalanmasa, İnsan ləyaqətim ayaqlanmasa, Yüz il də yarımcan, çılpaq yaşaram. Mənə ana dilli, millət gərəkdi, Dövləti özümün - dövlət gərəkdi. Üstündə öz adım - bayraq istədim, Məhsulu özümün - torpaq istədim. Tikilən binalar - tikənin olsun, Əkilən çöllər də əkənin olsun. Azad səs, azad söz, gülüş gərəkdi, Bir sözlə, bir sözlə dönüş gərəkdi!.. Zaman dəyirmanlıq olurdu sanki, Nə varsa, nə varsa yer üstündəki Fəhlə çəkicilə xışlanmalıydı, Kəndli ələyində ələnməliydi. Neçə göl yaratdı sinəmin qanı, Neçə yol sonuncu anımı saydım. Sanki parçalayıb bir əjdahanı Günəşi qarnından çıxarmalıydım! İnsanın nə qədər canı olarmış, İnsanın nə qədər qanı olarmış: Dirildim bu yandan, öldüm o yandan, Göyərdim bu yandan, soldum o yandan. Tapıldım bu yandan, itdim o yandan, Biçildim bu yandan, bitdim o yandan. Kor oldum bu yandan, baxdım o yandan, Yıxıldım bu yandan, qalxdım o yandan... Qalxdım, qalxan oldum ağrıya, dərdə, Ölüm zəncirindən min düyün açdım, Sürünə-sürünə bu döyüşlərdə Dizimlə nə qədər yer şumlamışdım... İnsan sayılmayan insana bir bax, Alıb - tərs üzünə çevirdim yeri. Yaşamaq, yaşatmaq, sevmək, yaratmaq, Danışmaq haqqımı qaytardım geri. Qatlanan dizimi - döyüşdə, Kor olan gözümü - döyüşdə, Qırılan qolumu - döyüşdə, Talanan malımı - döyüşdə, Çəkmələr burnundan canımı, Şişəyə tutulan qanımı, Əriyən beynimi - döyüşdə, Lüt, çılpaq əynimi - döyüşdə, Səsimi, dilimi, sözümü - döyüşdə, Bir sözlə özümü - döyüşdə, Döyüşdə qaytardım geri mən. Qığılcım elədim, Qılıncım elədim Hər yerdə qəlbindən Qopan hər şeri mən! Məni bağbana da bənzətmək olar, Az tufan əsmədi saldığım bağa. Çox gəldi üstümə qara buludlar - Dolu yağdırmağa, qar yağdırmağa. Yenə də qoynuma girmədi əlim, Evlərdə şam oldu gözümün odu. Ən böyük qələbə silahım mənim Sabaha proletar inamım oldu. Baxmadım ötəri bir ah çəkərək; Önümdə ac-çılpaq dayananlara; Təbəssümdən - geyim, vədədən - çörək, Arzudan - ev-eşik verdim onlara. "Ay fəhlə, ay kəndli, irəli yalnız! Poladım, işığım, çörəyim gərək. Beşillik planlar yaradırsınız, Möhürü ürəyim, ürəyim gərək...” Ayağım şəhərdə, əlim də kənddə, İnsan səsi gələn hər bir həyətdə Gərəkdir ən uca bir lövhə asam, Qırmızı xətt ilə bir şüar yazam: "Dur, vermə fürsəti badə, əkinçi! Bu yer səninkidir, adə əkinçi! Əlində torpaq var, əlində su var, Dur ək, dur harayla, dur səp, dur suvar”! Əlimlə abidə yaratdım sənə, Üstündə gül-çiçək sərən mən oldum. Vətənə keşikçi şerlərinə Vətəndaş pasportu verən mən oldum. Yüz illik yol getdim on-onbeş ildə, Qoydum təməlini bir quruluşun. Ancaq sən gərəkdin, Sabir, yenə də, Gərəkdin qələmi, sözü qurğuşun Gərəkdin, xəyalın dərindən dərin... O sirli illərə uça biləydi. Peyğəmbər donunda gizlənənlərin İblis sifətini aça biləydin. Döyüş meydanını, söz meydanını Qələmli, silahlı verərdim sənə. Neçə tribuna "qəhrəmanını” Burunlu-qulaqlı verərdim sənə. Görərdin: - qırmaclı bir nəzər salıb - Fəhləyə o ağız büzənləri də; Ani bir təbəssüm mükafat alıb, Yüz dodaq gülüşü kəsənləri də. Bir iblis əlinə balta keçirdi, Sevdiyim bir ağac kəsildi bəzən. Böhtan bir sifətdə yüz dona girdi, Ancaq yayınmadı nəzərlərimdən Çökdü gözlərimə qan buludları, Qəzəb ki, fəhlənin ilk adətidir. Hər düzün, əyrinin ilkin meyarı Dedim ki, proletar həqiqətidir. Onunla qurmuşuq öz baxtımızı, Həqiqət sükanı bəs hara döndü? - Onunla baxanda çox sükut buzu Əriyib bir anda buxara döndü. Ötəri qara yel, ötəri tufan Torpağa bağlanan bir dağa neylər... Bir əliəyri də daş atmağınan Baharlı, gülşənli bir bağa neylər... Deyəsən qanını qaraltdım, şair! Yaranın üzünü qopartdım, şair! Neynim, səni görəndə Dərdlərim düşür yada. İrəlini görmürəm, Geriyə baxmayanda. Nəyim vardı? Nəyim var? Nəyim də olacaqdır? Gəlişim nə gətirdi? Bəs gedəndə dünyadan Məndən nə qalacaqdır? Yoxsa ömür oxunmaz Sirli kitab deməkdir? Yoxsa "doğulmaq” sual, "Ölmək” cavab deməkdir? Yox, belə deməmişəm, Yenə deyə bilmərəm. Səni hər oxuyanda Düşünməyə bilmərəm. Bir şair gördüm dünən Şer yazırdı səndən: Deyirdi: "Sabir sözü "Səbr etmək” demək deyil, Deyirdi Sabir sözü Ağlamaq, gülmək deyil; Ən uzaq uçuşlara Sabir sürət deməkdir. Ən çətin vuruşlara Sabir cürət deməkdir. Sabir müdrik atalardır, Ağıl dolu, nağıl dolu kitablardır. Sabirin hər misrasında Yazılmamış kitab vardır. Sabir köhnə dünyanın Şamaxı zəlzələsi! O, sənət aləmində Xaqani fəlsəfəsi, Nizami təfəkkürü, Füzuli idrakının Bir əldə yoğrulması deməkdir. Onların da yenidən Doğulması deməkdir. Mən sənət dünyamızda Yeni dünya gördüm onu, "Şerimizin Magellanı, Koperniki, Nyutonu gördüm onu”. Bir balaca nəvəm var, Hərdən şer oxuyar: "Gəl, gəl, a yaz günləri, İlin əziz günləri...” Açılanda kitabın Sanki açılır qapım. Sən içəri girirsən... Sən yenə fikirlisən. Sən yaz səması kimi tutqun, Payız günəşi kimi solğun. Qış kimi əsəbisən. Mənə elə gəlir ki, Sən ildırım sürəti, Sən gurşad qəzəbisən... Hardasa çaxmalısan, Harasa yağmalısan... Aramla danışırsan: Təmkinlə soruşursan: - Ərzin havası necədir, Kubadan nə xəbər? - Kuba dəniz üstə çatılan Bir ocağa bənzər. Fırtına qudurur, Üstünə cumur. Tufanlar burulur - Üstünə cumur. Daha da alışır, Yanır Kuba! - Kuba yeni dünyanın Azadlıq gəmisidir. Kuba Xose Martinin Dalğalardan qayıdan Əks-səda səsidir. Xose Marti! Oxudum, Nə dərin söz dünyası var. Hər beytində deyəsən Silahlı Abdalası1 var. - Kubanın Sabiridir, Sabirim, o sənətkar. Sən ora getməlisən, Alıb hər odlu beytini, Görsünlər uzaqvuran Azəri raketini. Səninlə bir yıxmışıq İstibdad dünyasını biz. Səninlə bir uduruq Bu ərzin havasını biz. Sən indi sağ olaydın! Möcüz də sağ olaydı! İranın bu gününü Sizin tək yazmaq olaydı; Eh, Sabirim, bu gün sən Nə qədər də gərəksən. Axı sən həmişə "bu gün” qələmli, "Bu gün” silahlısan, bu gün səslisən, Hər günün axşamı, səhəri kimi Açırsan bu günün qapısını sən. Ən ucqar yerindən səs gəlir Yerin, Hər səda bir yeni tufanla gəlir. Sanki qulağıma bu xəbərlərin Hamısı bir sənin imzanla gəlir. Hələ Afrikanın sinəsinə bax, Yarası Nildən də dərin görünür. Bir şair bu gündən şer oxucaq, Deyirəm nə yaman yerin görünür Atom sınaqları titrədir yeri, Hitlerin kölgəsi zəncir gəmirir; Deyirəm sağ olsa bu günkü şeri Ən güclü bir silah əylərdi Sabir. Bu gün, şairləri sevmirəm demə, (Bu yerin daşı da şer göyərdir), Onların təsiri mübarizəmə - Bəlkə də bir yerdə sənin qədərdir. Dünən şəhər saldım mavi dənizdə, Əfsus, sıramızda yox idin, şair! Yanıldım, deyəsən dalğalar üstdən Sən bizə ilk şer oxudun, şair! Mingəçevir nuru keçdi Ağdaşı, Gəldim Şamaxıya işıq donunda. Bir sevinc yaşına dönüb göz yaşın İşıq tellərinə düzüldü onda. Duyuram hər anın şeriyyətini, Sabaha baxanda köhnəlir dünən. Bakı şəhərinin sərhəd xəttini Hələ çəkəcəyəm üfüqlərəcən Yağışlı, qarlıyam təbiət kimi, Sinəmdə bir canlı tarix səsi var. İnsan taleyinin cəmiyyət kimi Nə qədər inkişaf mərhələsi var... Bir üzüm gündüzdür, bir üzüm gecə; Mən belə yaranıb, belə doğuldum. Bəli, bir suala cavab verincə Nə qədər imtahan verməli oldum Deyib-danışmaqla boşalmaz sinəm, Əvvəli-sonu yox hekayətim var. Şairim, bu yubiley komitəsindən Sənə gileyim var, şikayətim var; Çatır yubiley günün, gülür kənd-şəhər Bilmirəm bu giley-güzarım haqmı? - Deyirəm bu qədər səni sevənlər Ən böyük bir zala sığışacaqmı?.. Niyə də gəlməsin hər kəs bu günə, Niyə də umumuz, küsümüz olsun? Deyirəm, yığılaq Muğan düzünə, Deyirəm, Kəpəz də kürsümüz olsun.. Biz elə danışaq, bu səs, bu qanad Yerdə sərhədləri, sədləri yarsın... Bakının üstündən uçan kosmonavt İlk sənin şerini aya aparsın. Qoy bir nəğmə kimi oxuyaq səni; Yumruqda, baxışda, dodaqda, gözdə - Hər xalqın, hər elin şer sevəni Oxusun Sabiri tərcüməsiz də... Mənim bir məkansız xatiratım var, Sabirə hesabsız hesabatım var... Hələ deməmişəm deyəcəyimi, Mənim öz əlimin qələmi kimi. Bir bala şairdi bunları yazan: Nöqsanı varsa da bağışla onu. Sabirim, pənah ol, yapış qolundan Yormasın qoy çətin yoxuşlar onu. Bakı, mart, 1962 | |
| Baxış: 1087 | |
| Bütün rəylər: 0 | |
