| Əsas » Məqalə » Azərbaycan ədəbiyyatı |
Əfəndiyev Elçin yaradıcılığı-Elçinin absurdu və gerçəkliyi
ELÇİNİN ABSURDU VƏ GERÇƏKLİYİ
Akademik Milli Dram Teatrı builki mövsümün repertuarına İ.Əfəndiyev və B.Vahabzadənin əsərləriylə yanaşı, yazıçı Elçinin də «Ah Paris, Paris!», «Dəlixanadan dəli qaçıb və yaxud mənim sevimli dəlim», «Mənim ərim dəlidir» komediyalarını daxil edib. Hər üç tamaşaya rejissor Azərpaşa Nemətov quruluş verib. Teatr bu tamaşalarla Türkiyə sənətsevərlərini də tanış etməyi planlaşdırıb. Başqa bir teatrımız - Gənc Tamaşaçılar Teatrı da mövsümün açılışına Elçinin «Mahmud və Məryəm» tamaşasını hazırlayıb. -Elçin müəllim, son illər Sizin komediyalarınız Azərbaycanda və Türkiyədə uğurlu səhnə həyatı qazanıblar. Bəs absurd əsərlərinizi səhnədə nə vaxt görəcəyik? -Mənə elə gəlir ki, bu komediyalar əvvəllər yazdığım absurd yazılarımın davamı və absurdlaşmış həyatın ifadəsidir. -Absurd hekayələrinizə gəlincə, məncə, onların yaranma tarixi 1968-ci ildə yazdığınız «Qatar. Pikasso. Latur. 1968» hekayəsindən başlayır. -Çox maraqlı müşahidədir... Yəqin bu yerdə demək olar ki, həyat özü başdan-başa absurd içindədir... Doğrusu, o hekayələr mənim özüm üçün də həm formasına, həm də məzmununa görə çox gözlənilməz oldu, amma sonra siz deyən cəhəti mən də hiss etdim. Yəni o mənada ki, otuz il əvvəl yazdığım həmin yazıların arxasında da bir absurd tənhalığı, qüssəsi var idi. Hətta bu gün mən o hekayələrdə o cavan müəllifin daxili bir naləsini hiss edirəm. Artıq kiminki olduğu yadımdan çıxıb, haçansa belə bir pyes oxumuşdum: səhnədə ancaq kəllədir, boğazacan yerə basdırılıb və tamaşaçıyla yalnız o kəllə ünsiyyətdədi. İndi keçmiş o qocalara nəzər salarkən mənə elə gəlir ki, o cavan Elçin o zaman boğazacan bir absurd içindəydi və özünü axtarırdı. Ən əsası isə, mən hələ dəqiq bilmirəm ki, o cavan oğlan özünü tapdı, ya yox? Görünür, həqiqətən, yazıçı ömrünün sonuna qədər özünü axtarır. -Nə üçün məhz «Ölüm hökmü» romanınızı ən sanballı əsəriniz hesab edirsiniz? -Mənə elə gəlir ki, o romanla 90-cı ilə qədərki yazılarıma bir növ yekun vurdum. Elə bil ki, o roman mənim yazı-pozu işimdə müəyyən bir mərhələnin son akkordu oldu. Ümid etmək istəyirəm ki, yeni bir mərhələ başlanıb. Yazıçılıq dinamik bir məfhumdur, o, daima bədii axtarışda olmalıdır, yazmalıdır, özünü axtarmalıdır. Hər halda mən bu fikirdəyəm və mənim diri ola-ola keçmiş yazıların istisinə qızınmaqdan xoşum gəlmir. Əgər belədirsə, deməli, «sazım, dınqıl-dınqıl...» əhvalatıdır, söz qurtarıb, haçansa verdiyi suya görə çox sağ olsun, amma daha quyu quruyub! -1989-cu ilin dekabrından 1990-cı ilin avqustunacan Siz janr etibarilə əvvəlkilərdən fərqli bir sıra hekayələr yazmısız. Yeni əsərlərinizi özünüz «dialoq-hekayələr» adlandırırsız, onlar bir qayda olaraq «iştirak edirlər» deyə personajların yığcam təqdimatıyla başlayır, konkret zaman-məkan koordinatlarını təyin edir və sözü verirsiz onların özünə («Mehmanxana nömrəsində», «Xüsusi sifariş», «Hövsan soğanı» və b.). -Mənə elə gəlir ki, bu, bayaq dediyim o yeni mərhələnin (hərgah doğrudanda yenidirsə!) başlanğıcıdır və buradakı hiss-həyəcanların, fikirlərin, demək istədiklərinin ifadəsi, bədii-estetik prinsip etibarilə əvvəlkilərdən fərqlidir. -Bir vaxtlar Siz Azərbaycanda ilk dəfə klassik yapon poeziyasından maraqlı tərcümələr etmisiz. Necə oldu ki, o poeziyaya müraciət etdiz? -Bu da, görünür, bayaq dediyim o özünüaxtarış məqamlarından birinin ifadəsi idi. -«Ədəbiyyatın predmeti insan xislətidir.» Bu da Sizin sözlərinizdir. Bu mənada Siz istədiyiniz qəhrəmanları yaratmısınızmı? -Bəli. Ancaq o xislət, o qədər mürəkkəb, o qədər ziddiyyətli, o qədər dibigörünməzdir ki, dediyiniz o qəhrəmanlar qurtaran deyil. Elə buna görə də ədəbiyyat ucu-bucağı olmayan təkrarsız bir şeydir. -«Ömrümü ədəbiyyat dediyimiz bir bəlaya həsr etdiyimçün heyfsilənirəm» (Xəzər, I, 1997) deməyiniz yazıçı ömrünüzə xəyanət deyilmi? -Məncə, Elmira xanım, siz baltanı lap kökündən vurursuz. O sözlər, çox güman ki, mənim ərkyana (yəni ədəbiyyata qarşı ərkyana) bir şikayətimdir. -Alın yazısına, qismətə inanırsınızmı? Möcüzəyə necə? -Alın yazısına, qismətə, taleyə inanıram. Mözücəyə də inanmaq istərdim... -Ömrünüzdə bircə dəfə də olsa, gözlərinizlə möcüzə görmüsünüzmü? -Əlbəttə, bu suala belə də cavab vermək olardı ki, elə həyatın, təbiətin özü bir möcüzədir, amma elə bilirəm ki, bu cavab indiki halda bəsit olardı. Yox! Təəssüflər olsun ki, görməmişəm. İlyas Əfəndiyev başqa sivilizasiyalardan gəlmiş «uçan boşqab»lar, onlarla təmas mövzusuyla çox maraqlanırdı və ömrünün son illərində yarızarafat, yarıciddi deyirdi ki, «yaxşı olardı, gəlib məni də aparaydılar...». Dediyiniz o möcüzəylə bağlı belə bir hissiyyat, maraq məndə də var. Hətta həyatımın ayrı-ayrı məqamlarında mən bir möcüzənin həsrətində olmuşam, amma təkrar edirəm, görməmişəm. -Bəs Siz özünüz həmin «uçan boşqab»lara, başqa sivilizasiyaların mövcudluğuna, onlarla təmasa inanırsız? -İnanıram! Və orasını da fikirləşirəm ki, bu çox mürəkkəb bir məsələdir, bizim təfəkkürümüzün dərkindən kənardadır. Nə üçün? Çünki həmin sivilizasiyalar bizdən min il irəlidədirlərsə, onlarla təmasda olmaq, onları bizim təfəkkürümüzlə dərk etmək güman ki, mümkündür. Ancaq onlar bizdən milyon il irəlidədirlərsə? Milyard il irəlidədirlərsə, onda necə? Əlbəttə, hər hansı bir sivilizasiyanın milyard il irəli getmiş inkişafı bizim dərketmə imkanlarımızın, bəlkə də vergimizin fövqündədir. -Elçin müəllim, Nazim Hikmət deyib ki, ən yaxşı şer, hənuz hələ yazmadığım şerdir. Bu mənada Sizə elə gəlmir ki, ən yaxşı əsəriniz hələ bundan sonra yazacağınız əsərdir? -Buna çox ümid edirəm. Müsahibəni Elmira apardı.
1998. | |
| Baxış: 503 | |
| Bütün rəylər: 0 | |
