Döz, bağrı daş olan könlüm...
    Abbas Tufarqanlı
    Yaz çoxdan ötüb-getmişdi və o ötüb-getmiş yazın ən qüssəli xatirəsi həmin yaşıl-sarımtıl seyrək yarpaqlar idi. Hər gün səhər yerindən qalxıb həyətə açılan pəncərədən o seyrək yarpaqları görürdü və hər səhər də o yaşıl-sarımtıl seyrək yarpaqlar təkcə ötüb-getmiş yazdan yox, ötüb-getmiş ömürlərdən, dünyanın müvəqqətiliyindən xəbər verirdi, illərlə xatırlamadığı və çoxdan bu dünyadan köçüb getmiş adamları birdən-birə xatırlayırdı, yaxın, uzaq o simalar, sifətlər bir-bir gözlərinin qabağında canlanırdı və o simaların gözləri həmişə də yumulu olurdu, bu seyrək yarpaqların yaşıl-sarımtıl solğunluğu bir sarı kölgə kimi o simalara, sifətlərə də hopurdu; sonra xəstəxanalar yadına düşürdü, çünki dünyanın ən qüssəli yeri xəstəxanalardı.
    O, pensiyaya çıxmazdan əvvəl də, sonra da xəstəxanalarda yatmışdı, yaxınları, tanışbilişləri yoluxmağa da çox getmişdi xəstəxanalara və o adamların da nə qədəri indi dünyada yoxdu və indi bu yaşıl-sarımtıl seyrək yarpaqlara baxa-baxa o adamları da həmin xəstəxana qəmginliyi və sarılığı içində bir-bir gözlərinin qabağına gətirirdi və onların da hamısının gözləri yumulu olurdu, həmin adamların sifətlərinin bütün gizgilərini xatırlayırdı, dodaqlarının təbəssümünü xatırlayırdı, amma gözlərinin rəngini xatırlaya bilmirdi, çünki yaddaşının indi göstərdiyi o adamların gözləri heç cürə açılmırdı, həmişə yumulu olurdu, daha doğrusu, o bilirdi ki, bax, bunun gözləri göy idi, bununku isə, deyəsən, qara idi, amma həmin göyü də, həmin qaranı da görə bilmirdi, çünki hər şey bir rəngdə idi, çünki hər şey bu yaşıl-sarımtıl seyrək yarpaqların qəmgin sarısına boyanmışdı.
    Sulu qar yağırdı və o seyrək yarpaqlar tamam islanırdı, üşüm-üşüm üşüyürdü və bu yarpaq üşüməyini o, az qala, öz bədəni ilə hiss edirdi və bu dəm uşaq vaxtı ağlamağını yadına gətirirdi, sonra başqa uşaqların ağlamağını yadına gətirirdi, sonra böyük adamların ağlamağını yadına gətirirdi – əvvəlcə qızların, arvadların ağlamağını, sonra kişilərin ağlamağını; sonra da uzun-uzun illər boyu iştirak etdiyi matəm mərasimləri yadına düşürdü, çiyinlərində üzü qəbiristanlığa tərəf gedən üstü xalçalı mafələr, tabutlar gözlərinin qabağına gəlirdi, sonra da ömründə ağlamağını görmədiyi kişilərin necə ağlamaqlarını, daha doğrusu, necə ağlaya biləcəklərini, gözlərinin necə dolacağını, dodaqlarını, çənələrini əsdirəcək təbəssümlərini gözlərinin qabağına gətirirdi və ən qəribəsi bu idi ki, yaxşılığından, pisliyindən, sərtliyindən, mülayimliyindən, hətta onun şəxsən tanıyıb-tanımamağından, vəzifəsindən, şöhrətindən asılı olmayaraq, elə bir adam yox idi ki, indi onun təsəvvüründə ağlaya bilməsin, qəzetdə yalnız şəklini gördüyü tanınmaz-bilinməz bir nəfərdən tutmuş Əlisəfayacan hamını öz təsəvvüründə ağladırdı və bəzən ona elə gəlirdi ki, gözlərinin qabağındakı bu görümlərdə nəsə oğurluğa bənzər bir şey var, elə bil xısın-xısın gizlənib qapının açar deşiyindən içəri baxır; amma gözlərini sulu qardan islanmış, soyuqdan-sazaqdan üşüm-üşüm üşüyən o yaşıl-sarımtıl seyrək yarpaqlardan çəkə bilmirdi, çünki yetmiş üç yaşına baxmayaraq, tamam heyrət içində görürdü ki, Yer üzündəki bütün adamlar onun təsəvvüründə eyni cür ağlayır; bütün insanların ağlamağı bir-birinin eyni idi, insanlar eyni cür içini çəkirdi, eyni cür gözlərinin yaşını axıdırdı, eyni cür də dərindən sarsılırdı, eyni cür kədərlənirdi, yanırdı və ən başlıcası isə, həmin insanların belə bir eynilikdən xəbəri yox idi, xəbəri yox idi ki, bu dərəcədə bir-birlərinə oxşayırlar, dərdə düşəndə, ağlayanda birbirlərinin eyni olurlar.
    Bu yaşıl-sarımtıl seyrək yarpaqlar əslində insan xislətinin eyniliyindən xəbər verirdi, birinci insandan tutmuş sonuncu insana kimi, Yer üzündəki bütün məxluqatın əslində eyni ömür – küll, vahid ömür yaşadıqlarından xəbər verirdi və həmin böyük, əvvəli-axırı görünməyən ömrün özünün də əslində bir göz qırpımlığından deyirdi.
    ...Sulu qar kəsirdi, sonra təzədən başlayırdı; sulu qar ara verirdi və soyuq külək mənim yaşıl-sarımtıl seyrək yarpaqlarımı qurudurdu və həmin soyuq xatirələrdəki bütün ilıq hissləri, həyəcanları boyat çörək kimi fal-fal doğrayırdı və həmin bıçağın metal soyuğu adamın iliyinəcən işləyirdi, sonra bir neçə gün keçirdi, o seyrək yarpaqlar daha da seyrəlirdi, daha bir yarpaq nəm və çılpaq budaqdan qırılıb düşürdü və o dəm mən gözlərimi yaşıl-sarımtıl seyrək yarpaqlardan çəkirdim, çünki qırılıb düşmüş o yarpağı son mənzilə aparan yolu görmək istəmirdim... ...Əlbəttə, bu son payız keçəcəkdi, qışın soyuqları da ötəcəkdi, yenə yaz gələcəkdi, yamyaşıl yarpaqlar budaqları bürüyəcəkdi, amma bütün bunlar mənim üçün bir təskinlik deyildi: düzdü, yamyaşıl yarpaqlar bu budaqları bürüyəcəkdi, amma, bax, bu yaşıl-sarımtıl yarpaqlar daha heç vaxt olmayacaqdı, çürüyəcəkdi, yox olacaqdı; qış ötəcəkdi, yaz gələcəkdi və o zaman indi Yer üzündə olan adamların da, indi mənim kimi beləcə pəncərədən baxan, dünyanı beləcə görənlərin də bir çoxu olmayacaqdı və bir vaxt mən də olmayacaqdım və bəlkə onda da kim isə o zamanın son payızında o zamanın yaşıl-sarımtıl seyrək yarpaqlarına baxıb elə mənim özümü xatırlayacaqdı və mən onun təsəvvüründə ağlayacaqdım, ya güləcəkdim, nə fərqi? Axır vaxtlar hərdənbir öz-özü ilə danışırdı; axır vaxtlar? Bəs, əvvəllər necə, əvvəllər həmsöhbəti kim olub? Gülümsədi və bu təbəssümdə bir istehza, daha doğrusu, gizli, lap dərinlərdə gizlənmiş bir intiqam hissi var idi, amma kimə istehza edirdi, kimdən intiqam alırdı? Özündən? Arvadından? Bəlkə bu yaşıl-sarımtıl seyrək yarpaqlardan, yox, yox, hamıdan və hər şeydən intiqam almaq olar (dünyada kimin və nəyin təqsiri yoxdur?), amma bu yaşıl-sarımtıl seyrək yarpaqlardan intiqam almaq mümkün deyil, çünki onlar intiqama davam gətirə bilməz, hətta onun sifətindəki belə bir zəif təbəssümün də intiqamına davam gətirə bilməz və bir halda ki, beləcə, zəif bir təbəssümün də intiqamına tab etməz, deməli, heç bir günahları yoxdu; bəs, onda nə üçün pöhrədən çırtdayıb çıxdılar, böyüdülər, yamyaşıl yarpaq oldular və sonra da beləcə seyrəldilər, beləcə sapsarı saraldılar? Arvadı həmişəki kimi, yumşaq, qırmızı kürsüdə oturub nəvələrindən hansı üçünsə əlcək toxuyurdu və əlcəyin üstündə zanbaq gülündən naxış var idi, amma arvadı əlcəyin üstündəki bu zanbaq gülünü elə toxumuşdu ki, zanbaqdan çox gəmi lövbərinə oxşayırdı və bu oxşarlıq da onun ürəyini sıxdı, çünki bir yerdə dayanmaqdan, hərəkətsizlikdən, ağırlıqdan xəbər verirdi.
    Qabaqlar arvadı ilə birlikdə teatr tamaşalarına gedərdi, amma bir ildən artıqdı ki, daha tamaşalara da getmirdi, çünki səhnəyə baxdıqca darıxırdı, fikirləşirdi ki, artistlər eyni tamaşada həmişə eyni sözləri deyirlər, cümə axşamı, ya çərşənbə, ya bazar günü, yaz günü, payız axşamı, ya da qışın soyuğu – artistlər üçün fərqi yox idi, eyni sözlər deyilməliydi. Külək əsir? Əssin. Qar yağır? Yağsın. Kimsə ölüb? Ölsün. Kimsə anadan olub? Olsun. Fərqi yox idi, eyni sözlər deyilməliydi və artistlərin, misal üçün, dörd yüz il bundan əvvəl Şekspirin yazdığı sözlərin qəlibindən çıxa bilməməsi onun ürəyini sıxırdı və daha arvadını da yanına salıb axşamlar teatrlara getmədi və əlbəttə, arvadı yenə bir şey başa düşmədi, amma həmişə teatra getməyə razı olduğu kimi, getməməyimin də fərqinə varmadı.
    ...Bu qədər illər yaşadım, xəstələndim, sağaldım, yaxşılıq elədim, amma öz aramızda, pislik də gəldi əlimdən, incidim, incitdim, nigaran oldum, gözüm yol çəkdi, məclislərdə çalıb-oynadım, yas da saxladım, təzəcə anadan olmuş çağa gördüm, qoca meyiti də gördüm və bütün bunların hamısı da ona görə ki, günlərin bir payız günü məlum olsun ki, ömür gəldi keçdi, bir at mindim, başı yox, bir çay keçdim, daşı yox...
    Onun uzun ömründə hər şey olmuşdu, təkcə... təkcə nə olmamışdı? Bəsdir.
    Təngnəfəs oldu və yadına düşdü ki, çox-çox illər bundan əvvəl bir xalası var idi, tez-tez təngnəfəs olardı, sonra özü öz nəfəsinin ağırlığına lağ edərdi: bir qardaşım var, getdi qayıtmadı, nədi bu, o balaca idi, xalasının dediyi tapmacaya çox fikirləşib, çox söz deyib cavab tapa bilmirdi, xalası gülürdü: nəfəsdi də, ay dilbilməz, mənim bu qaragün nəfəsimdi də gedir, qayıtmır; sonra xalasının o uzaq gülüşü bu seyrək yarpaqlar sarısında əvvəlcə dondu, sonra muma döndü, sonra da əridi, sarı içində də yox olub getdi.
    Pəncərənin qabağında dayanıb yaşıl-sarımtıl seyrək yarpaqlara baxırdı və bir azdan gəzməyinin vaxtı gələcəkdi, paltosunu geyib şlyapasını başına qoyacaqdı, evdən çıxıb yavaş-yavaş bulvara gedəcəkdi, kiməsə rast gələcəkdi və yaxud heç kimə rast gəlməyəcəkdi, sonra yavaş-yavaş da geri qayıdacaqdı, arvadı diyetalı axşam yeməyini verəcəkdi, dadsız-duzsuz o yeməyi yeyəcəkdi, sonra bir az televizora baxacaqdı, oğlu, ya qızı telefonla zəng edəcəkdi, arvadı danışacaqdı uşaqlarla və onun da kefinin yaxşı olduğunu deyəcəkdi, sonra nə olacaqdı? Sonra da yatacaqdı, yatacaqdı ki, səhər yenə də durub bu yaşıl-sarımtıl seyrək yarpaqlara baxsın və bu sarı içində xatirələr onu götürüb aparsın. Xatirələr də payıza düşür, bu yarpaqlar kimi solur, saralır və bu yarpaqlar kimi, bir gün yox olacaq, çürüyəcək, torpağa qarışacaq. Payızın qurtarmağına az qalmışdı və bu seyrək yarpaqların da ömrünə az qalmışdı.
    ... Dünyada çox adlı-sanlı, ağıl-zəka sahibi kişilər ilin fəsilləri haqqında deyiblər ki, üçü bizə yağıdı, üçü cənnət bağıdı, üçü yığar gətirər, üçü vurar dağıdar; vurub dağıdan payızın soyuq küləyi, adamın bütün içini dolduran tənhalıq nəfəsi ömrü aparmaq üçündür, həyatı vurub-dağıtmaq üçündür; fəsillər haqqında bunu da deyiblər ki, bir kişinin dörd evi var, biri yaşıl, biri al, biri sarı, biri də ağ; bəs, bunu necə yozursan, əziz dost? Yoz görüm; gözüm üstə: ağ – kəfən rəngi, sarı – ölüm rəngi, yəni bu yaşıl-sarımtıl seyrək yarpaqlar, al – qızdırma, yaşıl – nə? Yaşıl nə? Yaşıla da bir qara yax, tez elə...
    Amma yaşıla qara yaxa bilmədi, çünki yaşıl birdən-birə gözlərinin qabağında rəng verib rəng aldı və bu gülən, sevinən, günün işığı ilə oynayan yaşılın içində sifətinin hamar dərisi, hər bir cizgisi sağlamlıqdan, həvəsdən, gizli ehtirasdan xəbər verən o gözəl almayanaq sifəti, yaşıl içində işım-işım işıldayan o qara gözləri gördü və əvvəlcə bu görümü tanımadı, təkcə bir doğmalıq, yaxınlıq, əzizlik hiss etdi bu sifətdə, bu gözlərdə, sonra tanıdı.
    O qızın adı nə idi? Ora hara idi? Deyəsən, atası ilə kəndə getmişdilər və o Yaşıl həmin kəndin yaşılı idi, hər halda yadına gəlir ki, atası ilə faytona minmişdilər və faytonda gedirdilər və uzun-uzun illərin arxasında qalmış o fayton sevinci ilə həmin Yaşıl və həmin alma yanaqlar, qara gözlər bir-birinin davamı idi. O qız ondan böyük idi, on üç-on dörd yaşı olardı, onun on, on bir yaşı vardı, qız qollu-budaqlı bir qoz ağacına dırmaşmışdı, o da altdan-yuxarı qıza baxırdı və o qızın çılpaq baldırları açıq-aşkar görünürdü və o qız gülürdü: məni alarsan böyüyəndə? hə; sonra nə eləyərsən? niyə dinmirsən? niyə dinmirsən? nə eləyərsən mənnən? və qoz ağacına dırmaşmış o qız gülürdü, qapqara gözləri işım-işım işıldayırdı. Arvadı diqqətlə toxuduğu əlcəyə baxdı, əli ilə əlcəyin naxışlarına sığal verdi, öz işi özünün xoşuna gəldi və özü də öz işinə gülümsədi, yəqin ki, nəvələrini yadına saldı və yenə də gülümsədi, başını buladı, sonra ona baxdı və gülümsəyən gözlərindən bir nigarançılıq keçdi.
    O, arvadının gözlərindəki həmin ani nigarançılığı hiss etdi və bu hiss yaşılsarımtıl seyrək yarpaqların sırasını daha da artırdı, elə bil bu son payız çağında o çılpaq budaqda da hamısı xəzəl sarısına büründü. Arvadı tamam qocalmışdı.
    Təqvim özü də son payız çağında üşüm-üşüm üşüyən ağacdır, gündə bir sarı yarpaq salır.
    Qoz ağacının yoğun budağı üstündə dayanıb yuxarıdan aşağı baxa-baxa gülən o qız indi nə edir? indi, bu qədər il keçəndən sonra? indi də gülə bilirmi? yox, gülə bilmir, çünki ölüb. O həmin qızın kim olduğunu yadından çıxartmışdı, sonrasından, taleyindən xəbəri yox idi, həmin qızı daha görməmişdi, amma indi bütün varlığı ilə hiss etdi ki, o qız ölüb və gözlərinin qabağına tabut içində qocalıb əldən düşmüş bir qarı gəldi və qarının sifəti həmin qıza oxşayırdı, amma gülüşündən əsər-əlamət yox idi; sonra ölümün soyuğu bu yaşıl-sarımtıl seyrək yarpaqların sırasına qarışdı və soyuq həmin sarı rəngi bircə anın içində dondurub şəffaf sarı buz kimi sürüşkən elədi.
    O, ölümdən qorxmurdu, bəlkə də, əksinə, ürəyinin hansı bir dərinliyində isə elə ölümün özü üçün darıxırdı, çünki onsuz da öləcəkdisə – əlbəttə, öləcəkdi – onda bu qədər yaşamağın nə mənası vardı? amma bu sualın özündə də bir yalan var idi, riyakarlıq var idi, çünki ürəyinin elə həmin dərinliyində bir yoxluq xofu var idi və əslində bu payız sarısı da hərdənbir o xofu oyadırdı, o xofu dindirirdi. Birinci dəfə infarkt olanda hələ işləyirdi, ikinci dəfə pensiyaya çıxandan sonra infarkt oldu, bəs, üçüncü infarkt nə vaxt olacaqdı? – indi də ola bilərdi, sabah da, bir ildən sonra da, amma yaxşısı bu olardı ki, gecə olaydı və hər şey sakit, səssiz olaydı, çünki tamam əmin idi ki, tamam dəqiq bilirdi ki, üçüncü infarktı axırıncı infarktı olacaqdı.
    Televizorda nəsə danışırdılar, amma ona elə gəldi ki, bu danışıqları haçansa bir dəfə eşidib, pəncərənin qabağından ayrılıb televizora yaxınlaşdı, dalğasını dəyişdi, arvadından soruşdu ki, bu gün cümə axşamıdı? arvadı dedi ki, yox, deyəsən cümədir, sonra yadına saldı ki, sabah Ərəstun gəlib onlarda qalacaq, hə, dedi, cümədir, sabah şənbədir, Ərəstun gəlib bazarı bizdə qalacaq, sonra da arvadı nəvəsini yadına salıb yenə gülümsədi.
    Televizorda gömgöy paltar geymiş bir qız nəsə deyirdi və bu deyilənlərin hamısı yenə də ona tanış gəlirdi, elə bil ki, bütün bunların hamısını eşidib, indicə söylənən hava haqqında məlumata da dünən, ya srağagün qulaq asıb, bu konserti də çoxdan görüb və bu saat arvadı da ona nəsə deyəcək, amma arvadından soruşacağı o «nəsəni» də çoxdan eşidib; arvadı doğrudan da, ona baxdı və soruşdu ki, çoxdandı Əlisəfagildən bir xəbər yoxdur, görəsən, necədirlər və doğrudan da, ona elə gəldi ki, arvadı bu sualı ikinci dəfə verir, köhnə dostlarının əhvalını ikinci dəfə xəbər alır və o da ikinci dəfə cavab verir ki, Əlisəfanın oğlu Isgəndəri srağagün bulvarda gördüm, deyir ki, Əlisəfa qrip olub.
    Rəng necə dəyişərmiş? Sarı da beləcə gülərmiş, beləcə parıldayarmış, beləcə sevinərmiş və o həmin sevinən sarı içində artırmaya qalxdı, nənəsinin tüpürcəklə ucunu yaş eləyib quru və xınalı barmaqları ilə sıxdığı sapı bir göz qırpımında iynənin gözündən keçirib yenə həyətə qaçdı, nənəsi tikiş tikə-tikə öz-özünə nəsə deyirdi; nə deyirdi? Bircə bunun toyunu görsəydim, day dünyada dərdim olmazdı... Onun toyunda nənəsi sağ idi? – dəqiq yadına gəlmirdi, deyəsən, ölmüşdü... yoxsa sağ idi?... istədi arvadından soruşsun, amma heç nə soruşmadı və o sarının parıltısı yavaş-yavaş söndü, o sarı sevinci yavaş-yavaş yox olub getdi və bu yaşılsarımtıl seyrək yarpaqların sarısı yenə də hər tərəfi bürüdü, amma bu dəfə o sarı içində nəsə bir doğmalıq, bir həzinlik var idi, güclə sezilən narın xətlər var idi, bir baxış, təbəssüm var idi və o başa düşdü ki, bu – nənəsinin sifətinin cizgiləri, qırışlarıdı, nənəsinin baxışı, təbəssümüdü və bu həzinlik də uzun-uzun illər məsafəsidi.
    Sonra Əlisəfanın yerinə də ürəyi darıxdı, çünki Əlisəfa, yaşına baxmayaraq, civə kimi bir adam idi, həmişə hərəkətdə idi və indi Əlisəfanı yəqin bezdirib, evdən eşiyə çıxa bilmir, dükandan kefir almır, səhər sübh tezdən növbəyə durub köşkdən qəzet almır, bulvarda pensiyaçılarla oturub domino oynamır... bəs, nə edir?... dərman atır ki, qrip tez keçsin, Gülsüm də pürrəng çay dəmləyib zoğal mürəbbəsiylə birlikdə gətirib qoyur Əlisəfanın qabağına, Gülsüm əlli il idi ki, Əlisəfanın arvadı idi və əlli il idi ki, Əlisəfanın hikkəsinə, hər şeyə qəmiş qoymağına, kin-küdurətinə dözürdü və Əlisəfa özü də bunu bilirdi: mənim tarpıma dözmək də bir hünərdi ha!... ikisi də gülürdü – Əlisəfa da, Gülsüm də.
    Qabaqlar hərdənbir məclislər olardı və həmin məclislərdə çox zaman Əlisəfa durub onun və arvadının sağlığına badə qaldırardı: bir dəfə görmədik ki, eşitmədik ki, sən arvadına güldən ağır bir söz deyəsən, həmişə can deyib, can eşitmisiz, bizim içimizdə kim qırx beş-əlli ildi ki, arvadını təkcə adıyla çağırmır, mütləq «xanım»ını da deyir? bizim içimizdə kim arvadına «zəhmət olmasa, xahiş edirəm mənə çay ver» deyir? heç kim, təkcə sən...
    Birdən, elə bil, bu seyrək yarpaqların sarısı ona dedi ki, qrip bəhanədi, Əlisəfa bir də heç vaxt yataqdan qalxmayacaq, sonuncu xəstəliyidi Əlisəfanın, yaxın, lap yaxın günlərdə Əlisəfa öləcək, heç bu yaşıl-sarımtıl seyrək yarpaqlar da tamam tökülməyə macal tapmayacaq və birdən-birə ürəyinə daman bu hiss onu sarsıtdı, bu fikri başından çıxarmaq istədi, bu hissi ürəyindən qovmaq istədi, amma olmadı və yazıq Əlisəfanın sifəti də bu seyrək yarpaqların sarısını aldı, gözləri yumuldu; nə qədər etdisə də, bu görüm gözlərinin qabağından çəkilmədi və o başa düşdü ki, bu, həqiqətdi, doğrudan da, belə olacaq. Əlisəfa, doğrudan da, yaxın günlərdə öləcək. Bulvarda gəzməyə getmək vaxtına hələ bir saatdan artıq qalmışdı, amma daha bu yaşıl-sarımtıl seyrək yarpaqlarla üzbəüz dayanmaq istəmədi, o biri otağa keçib kostyumunu geydi, həmişəki kimi, qalstukunu da taxdı və arvadı onu beləcə geyinmiş görəndə toxuduğu balaca əlcəkləri yumşaq kürsüdə qoyub ayağa qalxdı ki, onun paltosunu tutsun, şlyapasını versin, qapıdan gəzməyə yola salsın. Arvadı ilə üzbəüz dayandı və birdən-birə onun bütün sinirlərindən bir intiqam hissi baş qaldırdı; kimdən intiqam alırdı? Özündən, bəlkə arvadından? bəlkə o yaşılsarımtıl seyrək yarpaqlardan? bəlkə ildən-ilə yaşanmış davasız-şavasız günlərindən? O, arvadının yavaş-yavaş rəngini itirən sulu gözlərinin içinə baxa-baxa dedi:
    – Sən həmişə mənim üçün yad olmusan.
    Ağzından çıxan bu sözlərə özünün də matı qurudu.
    Sonra dedi:
    – Mən də həmişə sənin üçün yad olmuşam.
    Yenə ağzından çıxan bu sözlərə matı qurudu. Sonra bu sözləri dilinə gətirməyinə görə xəcalət çəkdi. Arvadı bu sözlərə heyrət etdi, yoxsa narahat oldu? Yoxsa, bu sözlərdə arvadı üçün təzə bir şey yox idi və qırx beşəlli il idi ki, arvadı onun indicə dediyi bu sözləri bilirdi? Bəlkə arvadı bunu elə indicə kəşf etdi?
    Bəlkə adam qocalanda, doğrudan da, səfehləyir və arvadı da bunu fikirləşib beləcə gülümsəyir?
    Sonra aralığa çıxıb sarı rəngli paltosunu geydi, şərfini boynuna saldı, şlyapasını başına qoydu və arvadı da ona yaxınlaşıb şərfini düzəltdi, sarı rəngli paltosunun yaxasını səliqəyə saldı, «–Heç məndən olsa, bu havada gəzməyə getməzsən» – dedi, « – Soyuq dəyər sənə», – dedi, sonra « – Yox». – dedi, « – Yıxılıb eləyərsən birdən, mən də sənnən gedirəm», – dedi və tez-tələsik geyindi, onun qoluna girdi və bir yerdə evdən çıxdılar.
    Həmin son payız günü hər tərəfi bir boşluq bürümüşdü və hər tərəfi bürümüş bu boşluq içində onlar yavaş-yavaş gözdən itdilər, təkcə o sarı palto yaşıl-sarımtıl seyrək yarpaqların sarısı ilə bozluq içində bir ləkə kimi görünürdü, sonra o seyrək yarpaqların rəngi də həmin son payız bozluğu içində əriyib yox oldu.
Aprel, 1983.